باۋىرجان مومىش ۇلى (1910-1982 جج.)

قازىرگى جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى، كولباستاۋ اۋىلىندا تۋعان. جەتى جىلدىق مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ ءبىراز ۋاقىت ءمۇعالىم بولىپ ىستەيدى. 1932 جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى. مىندەتىن وتەپ، زاپاستاعى كوماندير اتاعىن الىپ اۋىلعا ورالعاسىن قارجى ورىندارىندا جۇمىس ىستەگەن. 1936 جىلى كايتادان قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ، ءتۇرلى اسكەري بولىمدەردە قىزمەت ەتكەن، ۆزۆود، روتا كومانديرى بولعان. 1941 جىلى ۇلى وتان سوعىسى باستالىسىمەن داڭقتى گەنەرال-مايور ي.ۆ.پانفيلوۆتىڭ باسقارۋىمەن الماتى ماڭىندا جاڭادان جاساقتالعان 316-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا مايدانعا اتتانعان. سوعىس جىلدارىندا باتالون، پولك، ديۆيزيانى باسقاردى.

مومىش ۇلىنىڭ اسكەري ءومىربايانىندا موسكۆا تۇبىندەگى شايقاس ەرەكشە ورىن الادى. ودان باسقا دا ەرلىكتەرى از ەمەس. تەك 19-گۆارديالىق اتقىشتار پولكىنىڭ باتالون كومانديرى رەتىندە موسكۆا تۇبىندە 27 ءساتتى ۇرىس جۇرگىزدى. ۆولوكولام باعىتىندا كريۋكوۆو قونىسى ءۇشىن شايقاستا 19-پولكتى باسقارىپ، سول جەردە اۋىر جاراقات العانىنا قاراماستان، كۇرەستى ءارى قاراي جالعاستىرا بەرەدى. مومىش ۇلىنىڭ وسىنداي كوپتەگەن اسكەري ەرلىگىن ەسكەرىپ، 8-گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ كومانديرى پولكوۆنيك ي.ي.سەرەبرياكوۆ 1942 ج. تامىزدا ونى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنادى. ءبىراق بۇل ناگرادتاۋ قاعازى جوعالىپ كەتەدى.

1944 ج. شىلدە ايىندا سەرەبرياكوۆ كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ پرەزيديۋمىنا ۇندەۋ حاتىندا: "جولداس مومىشۇلىنا قۇرمەت كورسەتۋدى... وتىنەمىن جانە مۇنى جەتكىزۋدى ءوزىمنىڭ پارىزىم دەپ بىلەمىن... ادىلدىك مەنەن وسىنى تالاپ ەتەدى"، — دەپ جازدى. بۇل دا اياقسىز كالادى. جەرلەسىمىزدىڭ ودان كەيىنگى ەرلىكتەرى دە ەسكەرۋسىز قالادى. مومىش ۇلى پولك كومانديرى، كەيىن ديۆيزيا باستىعى بولا ءجۇرىپ، كالينين مايدانىندا، كۋرلياندياداعى نەمىس باسقىنشىلارىن تالقانداۋ وپەراسيالارىنا بەلسەنە قاتىسادى.

سوعىستان كەيىن سوۆەت ارمياسى باس شتابىنىڭ جوعارعى اسكەري اكادەمياسىن ءبىتىرىپ (1950 ج.)، سوندا اسكەري پەداگوگيكالىق قىزمەتپەن اينالىستى. تاكتيكا توڭىرەگىندە ونىڭ يدەيالارىنىڭ باتىل دا جاڭاشىل بولعاندىعىنا قاراماستان، 1956 جىلى گۆارديا پولكوۆنيگى مومىش ۇلى وتستاۆكاعا جىبەرىلەدى. باۋكەڭ ادەبيەت مايدانىندا دا اسكەري ەرلىكتەرىنەن ەش كەم ەمەس كاھارماندىق ءىس تىندىرعان قالامگەر ەكەنى بارشاعا ءمالىم. ونىڭ شىعارمالارىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى جاۋىنگەرلىك مىنەز-قۇلىقتىڭ قالىپتاسۋى، ەلدىك پەن ەرلىكتى دارىپتەۋ، جاستاردى وتان قورعاۋعا دايىن تۇرۋ رۋحىندا باۋلۋ، اسكەري تالىم-تاربيە بولىپ تابىلادى. باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ باستى شىعارمالارى: "وفيسەر كۇندەلىگى"، "ءبىر ءتۇننىڭ وقيعاسى" (1956)، "موسكۆا ءۇشىن شايقاس" (1958)، "مايدانداعى كەزدەسۋلەر" (1962)، ت.ب. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ي.ۆ.پانفيلوۆ جايىندا "ءبىزدىڭ گەنەرال" دەگەن عۇمىرنامالىق حيكايات جاريالادى. ال "ۇشكان ۇيا" رومانى 1976 جىلى كازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا يە بولدى.

ءبىرتۋار قولباسشى تۋرالى وقىرمان قاۋىمعا ءا.نۇرشايىقوۆ "اقيقات پەن اڭىز"، ز.احمەتوۆا "شۋاقتى كۇندەر"، باقىتجان مومىش ۇلى "قاسىمدا سەن باردا"، "اكەگە قۇرمەت"، م.كدۆدىبايەۆ "ءۇمىتىلماس كەزدەسۋلەر" اتتى شى-عارمالارىن ۇسىنسا، رەجيسسەر م.بەگاليننىڭ "ارتىمىز-دا موسكۆا" كينوفيلمى، ۆ.شاسكوۆتىڭ محات ساحناسىن-دا قويىلعان "ۆولوكولام تاس جولى" پەساسى مومىشۇ-لىنىڭ اسكەري ءومىربايانىن سۋرەتتەيدى. ونىڭ سوعىستاعى ەرلىگىن بەينەلەگەن بەلگىلى ورىس جازۋشىسى الەكساندر بەكتىڭ "ارپالىس" پوۆەسى الەمدى شارلاپ كەتتى...

باۋىرجان مومىش ۇلى الدەنەشە وردەندەرمەن، مەدال-دارمەن ماراپاتتالدى. دۇنيە سالعاننان كەيىن وعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى (1990 جىلى). ءسويتىپ، ۇزاق جىلداردان سوڭ، سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرى، عىلىم مەن مادەنيەت قايراتكەرلەرى، قالىڭ جۇرتشىلىق تالابىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ-تىڭ قولداۋى ارقاسىندا، حالقىمىزدىن ارداقگى ء ۇلى — كوزى تىرىسىندە-اق اڭىزعا اينالىپ كەتكەن وسىناۋ داڭقگى جاۋ-ىنگەر، دارقان ويلى قولباسشى تۋراسىنداعى تاريحي ادىلەتتىلىك قالپىنا كەلتىرىلىپ ەدى. بۇگىۆدە باۋىرجان با-تىر ەسىمىن يەلەنگەن مەكتەپتەر، كوشەلەر، ەلدى مەكەندەر، ۇجىمشارلار ەگەمەندى ەلدىڭ قالا-دالاسىندا كوپتەپ كەزدەسەدى. وڭتۇستىك استانادا ول تۇرعان ۇيگە ەسكەرتكىش تاقگا ورناتىلعان، اسكەري مەكتەپ-ليسەي بار.