كوشپەندىلەر استرونومياسى
بۇركەۋلى بەتى قىرىق كۇن بوسقان ۇركەردەي
ءبورى تىستەگەن اي بۇگىن تاعى جارالى.
بوز بيە ءيىپ، بوزاڭدى جاۋىن بۇركەردەي
بولتىرىگى ولگەن قۇرتقا -كۇن ءجۇزى قارالى.
ايعىز دا ۇيعىز، قانسىراپ جاتىر اسپان- كوك،
ايىبى ونىڭ قايىرسىز ەدى تۇرالىق.
كۇلتەلى جالدى كۇن شۇعىلاسىن شاشقان جوق،
ۇيىعى تۇيىق. ءتانى ءتۇر ونىڭ ءدىر قاعىپ.
پروتو ۋاقىت ءمۇجىلىپ بىتكەن سىباعام،
ءىشىم- جانارتاۋ. ۇتۋ وتىنا ورتەندىم.
مىڭجىلدىعىمدا مىڭ كرونسىڭا شىداعام،
جۇلدىزدارعا دا ءىزىن قالدىرعام ەرتەڭنىڭ.
سەل بولىپ اقسىن، ءنوسىرى قۇيسىن سىركىرەپ،
تەمىرقازىققا تەرتەندىگىمدى جاسىرعام.
تۇقىم-قانىمدا تۋلاعان ۇران تۇركىلەپ!
الاقانىمدا ءتاڭىردىڭ ءمورى باسىلعان.
تۇلپار- تاعدىرىمنىڭ شەكەسىن قانمەن بوياعان،
"ايعىر سويعاندى" تاراتىپ ەدى ءۇت بابام.
دەلەبەم قوزىپ، دەگبىرىم قاشىپ ويانام،
لاۋسىز تۇندەردە شامان قوبىزىن شىتتاعان!
عارىشتىق تىلسىم،عۇمىردىڭ عاجاپ ۇلگىسى،
بەس قوناق تا وتەر، ءولى ارا ءبىزدى اۋرەلەر.
جارىق كۇنىمنىڭ ۇزىلە كورمە ءۇلبىسى
عالامدا ءمۇرشى سونبەسە ەكەن ساۋلەلەر...
***
تۇركىلىك كوسموگونيا
كوك ايعىر كىسىنەپ، جان بىتكەن ۇركىگەن
ەمشەنىڭ ۇمىنان اق جاۋىن بۇركىگەن.
ۇماي مەن ءتاڭىردىڭ پەيىلى جۇپتاسىپ،
كام-شامان قوساعى ءپىر بولعان ىلكىدەن.
كۇنشىعىس بوكتەرگە قاراعان ەسىگى
كيىز ءۇي - ەجەلدەن تۇعىرلى بەسىگى.
تورتەۋى ءتورت باقان - جەر مەن سۋ، كوك ءتاڭىر
ەمەگەن ۇمايدان بۇيىرعان نەسىبى.
عارىشتىڭ اعاشى - ءۇش الەم،ءبىر ءتۇبىر،
شاڭىراق، كەرەگە، تەكەمەت - شىرقى كىل.
كەرمە ارقان،باقانعا يىلگەن ايەلدەن
تۋىلعان مودەنىڭ كەيىنگى جۇرتى بۇل.
ماڭگىگە جالعاسقان وسىلاي قۇلىن- كۇن،
بابامنىڭ ۇعا السىن بۇل كۇنى ءتىلىن كىم؟!
قانسىراپ، اي قاشقان سۇرلاۋىت تۇندەردە
ۇيىپ كەپ، ۇمايدىڭ وتىنا جىلىندىم.
وكپەم جوق وتكەنگە، وزگەرگەن ءوسپىرىم.
تاڭسىق ءبىر جاڭا الەم تانىتتى كەسپىرىن.
ۇلگەن كۇن، كۇلگەن اي سۇلباسى ەلەستەپ
ەسىمدى الاڭ قىپ وينايدى ەسكى كۇن.
ەندىگى ءبارى دە سىعالاق، سۇر ەلەس،
شىق - عۇمىر شىداماس. كىرپىكتە تۇنەمەس.
سەندەردى قايتەيىن، تىنىشتىق بەرىڭدەر،
قۇلقىنعا قۇل بولعان، قۇر وزەك، قىل وڭەش!
بابالار جازعىرا كورمەڭدەر
بالاقتا جۇرگەن بيتتەرىم،
بۇل كۇنى باسىما ورلەدى.
كەرۋەنگە ۇرگەن يتتەرىڭ،
قور ەتتى قاسىما ەرگەنى.
ۋاقىت بۇيىدەي شاعىپ،
ۇدايى ۋ ءىشتىردى.
قۇرىشتاي قايراتىمدى الىپ،
كەۋدەمدى قۋىس قىلدى.
ارىن مەن ايباتىمدى الىپ،
شوقايمەن تۋىس قىلدى!
بابالار جازعىرا كورمەڭدەر!
باتىرىم بۇزىققا اينالدى،
قاتىنىم قىزىققا اينالدى،
قىزدارىم قۇرىققا بايلاندى،
ۇلدارىم مۇجىققا اينالدى!
قازاق دەپ تۋلايتىن قانىم ەد،
اراقپەن ۋلايتىن بولدىم،
شىنىم ءۇشىن شۋلايتىن جانىم ەد،
شىلىمعا قۋرايتىن بولدىم.
بابالار جازعىرا كورمەڭدەر،
راس !
بۇل كۇيلەگەن جۇرەك.
لاس!
ءبىر كۇيگە ەندى بۇگىن.
نايزا كەپ تۇيرەگەن جۇرەك
ينەدەن يمەندى بۇگىن.
دۇشپانىم قاسىمنان تابىلدى،
ءتۇن كەزىپ، قىرىن قاڭعىردىم.
بەت قايتىپ، تاۋىم ءبىر شاعىلدى،
جاۋىمنىڭ قىبىن قاندىردىم!
ورىسپەن وتاسقانىمدى
ەسىرىپ، ۇلىلىق كورىپپىن.
كەش ۇعىپ شاتاسقانىمدى
كاپىرگە جىعىلىپ بەرىپپىن.
ۇلتىم دەپ سوعار جۇرەكتى
قۇلقىن جەپ، قۇر سۇلدەم قالدى.
اقباقاي، ارعىماق كۇلىك
اتويلاپ، قارعىپ اپ ءمىنىپ،
جاۋىما شابار كۇن ءوتتى.
ال مىنا، ءتىرى ولىك بولعان،
جورعا ەمەس، جۇرەلىك بولعان
جۇرەگىم دۇرسىلدەن قالدى.
بابالار جازعىرا كورمەڭدەر!
قىجىل
بىلەم، ءالى ءجۇز جىلاپ، ءجۇز كۇلەرمىن،
ءۇمىت كەشىپ، ءجۇز مارتە ۇزدىگەرمىن.
ومىرىمدە وتكىنشى سان اداسىپ
نەبىر ويدى سانامنان سۇزگىلەرمىن.
بىلەم، ءالى ءجۇز جىلاپ، ءجۇز كۇلەرمىن،
ىركىتىنە اينالمان ىزگىلەردىڭ.
جىلتىر قوعام كۇلدىرەر ءبىز بىلەر مىڭ
اقيقاتى جىلاتار ءبىزدىڭ ەلدىڭ.
ءبىر قاراساڭ دۇنيە كەڭ سەكىلدى،
ءبارى جاقۇت، ءبارى دە ءجون سەكىلدى.
ەسىل ەلىم ەركىندىك تويىن تويلاپ
تەرەزەسى تالايمەن تەڭ سەكىلدى.
اق قاعازعا باسىلعان نۇكتەدەي بوپ،
جالعىز عانا اقىماق مەن سەكىلدى.
ءبىر قاراسام شىر قوعام باستان كەشكەن،
قوتىر تۇيە سەكىلدى قاشقان كوشتەن.
جوعارعى جاق جايپاي جەپ، پاي-پاي دەسكەن
تومەنگى جاق ايقاي كوپ، استاڭ-كەستەڭ.
مازالاعان ۇرىن وي ەسىمدى الدى،
دەلىق ۇلى تەڭسەلگەن دەسىم قالدى.
شىن-وتىرىك كۇرەسكەن كۇندە مىناۋ
بىرەۋلەرگە ومىرلىك ءوشىم قالدى.
دوسىمىزدان قاپتاعان قاسىمىز كوپ،
ماقتانامىز تاريحتىڭ باسىمىز دەپ.
ال ەندەشە ەرلىكپەن كۇرەسەيىك
بابامىزدىڭ جوعالعان باسىن ىزدەپ!
ساقتان قالعان تەكتىلىك كونە سارقىت،
جەت بۇگىنگە كەرەكسىڭ ەلە شارپىپ.
تەك ءبىز ءۇشىن قاپتاعان كوسەمدەردەن
حان كەنەنىڭ باسى جوق دەنەسى ارتىق.
زەرەك بولسەڭ دەنىڭدى دەرەكتى ىزگە
ەركەك قايسى ەلىم دەر ەرەك بىزدە
ءدوڭباستاردى تاۋبەگە كەلتىرەتىن
يساتايلار بۇگىندە كەرەك بىزگە.
ارمانداعان ايدىنعا ءجۇز باتارمىز،
سايقالداردىڭ سازايىن سىزداتارمىز.
بۇگىن ولار، ال ەرتەڭ ءبىز كۇلەرمىز
بۇگىن توڭساڭ بىزدە ەرتەڭ مۇزداتارمىز.
ءوزىمشىلمىن، سونىما وكپەلىمىن،
ءسونىپ بارا جاتقانداي ەپتەپ ءۇنىم.
ءبىراق باتىر ۇلداردى تۋدىرارمىز
ەگەر بولساق ۇرپاعى كوك ءبورىنىڭ!
ەللەگيا
اق كوبىك شايناعان،
اق-جەلمەن ويناعان، جىلقىنىڭ كىسىنەگەنى
كەڭدىككە قۇشتار كىل،
ەندىككە تۇسپال ءبىر
تۇندەردە تۇسىمە ەنەدى.
سايگۇلىك جىرىمدى
جانىمدى-سىرىمدى، اتتەڭ-اي، ادامدار ەمەس،
ءموپ-مولدىر كوزدەرى
تەك سول ءبىر كەزدەرى ارعىماقتار عانا تۇسىنەر ەدى.
مۇقاتىپ -كەكەتىپ،
كەكەتىپ-مۇقاتىپ، سىرتىڭنان مازاقتاسا دا،
ناداندى قارا،-دەپ،
قارانى- نادان-دەپ جوڭقالاپ، ازاپتاسا دا
تۇلپارىم سەكىلدى
جىرىم دا كەكىلدى، سەن شاڭعىتقان شاباندوز كورسەڭ
باباسى تاقىمداپ،
بالاسى توقىمداپ ات مىنگەن الىپ ءبىر-قازاققا سانا!
جالىن جەل تاراعان
ەرىمە جاراعان ايعىرلار تۇسىمە ەنەدى
تۇسىمە ەنەدى
ىشىمە ەنەدى
ولاردىڭ كىسىنەگەنى
سايقىعا مازاق بوپ
مازاققا قايقى بوپ جۇرگەنىم وسى ءبىر كۇنى
تۇلپار دا، مىنەز دە...
سىرتىم ساۋ... مۇڭ ەزبە اتتەڭ-اي ءىشىم ءولى ەدى...
وتكەنگە ساعىنىش،
اق قۇسىم الىپ ۇش
تۇلپارسىز تارىلدى دالا
قاپتاعان كولىكتەر
كولىكتە ولىكتەر ءمۇجيدى جانىمدى جارا
جىلقىنىڭ تەر ءيىسى
كوڭ قاتقان جەر ءيىسى
قامشىنىڭ تابى ءيىسى قولىما سىڭگەن
ەمىس ءبىر ەسكە كەپ
قالعاندا كەستە بوپ وكىنىش سوقتىرار سانىمدى عانا...
نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى
«قامشى» سىلتەيدى
