جەر ۇيىعى جەتىسۋدىڭ ەڭ ءبىر كەرەمەت ايماعىنىڭ ءبىرى –  تابيعاتتىڭ بارلىق بەلدەۋلەرى توعىسقان، اسقار تاۋلارى ايدىن كولدەرىمەن استاسقان، ەلىمىزدى الىپ جۇڭگو ەلى ارقىلى الەمنىڭ باسقا مەملەكەتتەرىمەن ەكونوميكالىق تۇرعىدا بايلانىستىراتىن حالىقارالىق تەمىرجول وتكەلى مەن اۆتوكولىك داڭعىلى وتەتىن   الاكول اۋدانى. وركەندى وڭىردە سوڭعى جىلدارى ۇلكەن شارۋالار اتقارىلۋدا. مەملەكەتتىك شەكارا سىزىعىندا ورنالاسقان شالعايداعى ەلدى مەكەن – دوستىق تەمىرجول ستانساسى دا كوركەيىپ، كورىكتەنىپ كەلەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى، ونىڭ ىشىندە وسىمدىك جانە بالىق شارۋاشىلىعى قارقىندى دامىپ وتىر. ەكونوميكانىڭ تىرەگى – ءتۋريزمنىڭ قاناتى قاتايىپ، كەرەگەسى كەڭي ءتۇستى. اۋداننىڭ ۇيگەنتاس وڭىرىندە تۋعان جەرگە تۋ تىككەن كاسىپكەرلەر جەرلەستەرىن جۇمىسپەن قامتىپ، اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىنىڭ ماڭىزىن ارتتىرۋدا. ايتا بەرسەك، جەتىستىك جەتەرلىك. وسىعان وراي، ەندىگى ءسوزدىڭ كەزەگىن، سوڭعى بىرنەشە جىل بويى اۋداندى بىلىكتىلىكپەن باسقارىپ وتىرعان الاكول اۋدانىنىڭ اكىمى الىبەك جاقانبايەۆقا بەرەلىك.  
مەملەكەت باسشىسىنىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋىندا ەلىمىزدەگى جول قۇرىلىسى مەن ساپاسىنا باسا نازار اۋدارىلىپ، ۇلكەن كوڭىل ءبولىندى. ەلباسى جۇكتەگەن تاپسىرمالاردى باس­شىلىققا الا وتىرىپ، وبلىسىمىزدى ەلىمىزدىڭ بىرنەشە ايماعىمەن، كورشىلەس جاتقان رەسەي، جۇڭگو مەملەكەتتەرىنىڭ شەكارالىق وڭىرلەرىمەن جالعاستىراتىن كۇرە جولدىڭ جاعدايىنا باسا نازار اۋدارىپ، كوڭىل بولۋدەمىز.  
 «جول تۇزەلمەي، ءجون تۇزەلمەيدى» دەگەن عوي دانا بابالارىمىز. كەيىنگى جىلدارى الاكول اۋدانىنا قاراستى وبلىستىق جانە جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولداردى اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارىنا بولىنگەن قارجى ەسەلەپ ارتىپ، ناتيجەسىندە ءبىرقاتار جۇمىستار اتقارىلدى. بۇل رەتتە سونىڭ ءبارىن ءتىزىپ شىقپاي-اق، اۆتوكولىك جولى ەكونوميكا دامۋىنىڭ باستى تىرەگى بول­عاندىقتان، جىل سايىن اۋدان جولدارىن جوندەۋگە قىرۋار قارجى ءبولىنىپ، جوسپارداعىداي يگەرىلۋدە ەكەنىنە توقتالايىق. ونىڭ ىشىندە ورتا جانە اعىم-داعى جوندەۋ جۇمىستارى بار. اعىمداعى جىلى اۋدانداعى جولدارعا 219،8 ملن تەڭگەگە اعىمدى جوندەۋ، 80 ملن تەڭگەگە ورتاشا  جوندەۋ جانە 4 كوپىردى اعىمداعى جوندەۋگە 14،0 ملن تەڭگە قاراجات قاراستىرىلىپ، جۇمىستار جوس-پارعا سايكەس جۇزەگە اسىرىلۋدا.
دەگەنمەن، اۋدان ورتالىعى ءۇشارالدى شەكارا سىزىعىنداعى دوستىق كەنتىمەن جالعاستىراتىن كۇرە جولدىڭ جاعدايى سىن كوتەرمەيدى، كوپ بولىگى كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. ءۇشارال-دوستىق جولى رەس­پۋبليكالىق ماڭىزى بار تراسسالاردىڭ ساناتىنا كىرەتىندىكتەن، ونى وبلىس نەمەسە اۋداندىق بيۋدجەتتىڭ ەسەبىمەن تاقتايداي ەتىپ جاساپ، ەل يگىلىگىنە بەرۋ مۇمكىن ەمەس. وعان جەرگىلىكتى بيۋدجەتتىڭ شاماسى دا جەتپەيدى. سوندىقتان ءبىراز جىلدان بەرى بۇل ماسەلە رەسپۋبليكا كولەمىندە  كوتەرىلۋدە. قالاي بولعاندا دا، الداعى كۇننەن ءۇمىتىمىز مول. حالىقارالىق قاتىناستا الاتىن ورنى سالماقتى جولدىڭ جاعدايى  «نۇرلى جول» ستراتەگياسى ارقىلى شەشىمىن تاباتىن­دىعىنا سەنىم مول. 
ارينە، جول جوندەلسە، كوش تۇزەلەدى. ەكونوميكانىڭ باسقا دا سالالارى وركەندەيدى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىز بويىنشا بۇگىنگىنىڭ بەرەكەسىن تاسىتار، بولاشاقتىڭ تابىسىن ارتتىرار كوپتەگەن مەملەكەتتىك باعدارلاما، سەرپىندى جوبا  جۇزەگە اسىرىلىپ، الەۋمەتتىڭ الەۋەتىن جاق­سارتۋدىڭ نەگىزگى تىرەكتەرىنە اينالدى. سولاردىڭ كوشىنىڭ باسىندا تۇرعان ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا الماتى وبلىسىندا ىرگەلى ىستەر ورىندالىپ، ەل يگىلىگىن نىعايتاتىن جوبالاردىڭ ال­عاشقىلارى ءوزىنىڭ جەمىسىن بەرە باستادى. شالعايداعى الاكول اۋدانىندا دا ءبىرقاتار جوبالار ومىردەن ءوز ورنىن تاپتى. قازىرگى كەزدە بىزدە وزىمىزگە قاجەتتى قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعاراتىن، الاكولدەگى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن اۋدان اۋماعىندا تەرەڭدەتە وڭدەپ، دايىن ءونىم كۇيىنە جەتكىزەتىن كاسىپورىندار جۇمىس ىستەيدى. وسىدان ءبىراز بۇرىن ايماققا ارنايى ات باسىن بۇرعان وبلىس اكىمى اماندىق عابباس ۇلى دا شەكارالى ءوڭىردىڭ شىرايىن كەلتىرەتىن جۇمىستارعا وڭ باعاسىن بەردى. بۇگىنگى بارىمىزعا ءتاۋبا دەي وتىرىپ، ەرتەڭگى كۇنىمىزدى دە ەستە ۇستايمىز. تاياۋ جىلدارعا ارنايى جوسپارلاپ وتىرعان بىرنەشە جوبا بار.    
اۋدانىمىزدا ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىن دامىتۋدىڭ تاماشا مۇمكىندىكتەرى جەتەرلىك. اسقار تاۋلارى مەن ايدىن كولدەرى، تاماشا تابيعاتى ارقىلى الەمگە تانىمال الاكول اۋدانىنىڭ جەتىستىكتەرىن ەسەلەي تۇسەر كۇندەر ءالى الدىمىزدا. ول ءۇشىن جۇيەلى جوسپار، ەسەلى ەڭبەك كەرەك.
جالپى الاكولدە ينۆەستورلاردىڭ نازارىن اۋداراتىن بايلىق تا، باعالى جەر دە بارشىلىق. سوندىقتان بولار ءىرى كورپوراسيالار اۋداننان وزدەرىنىڭ وكىلدىكتەرىن اشىپ، كاسىپكەرلىكتىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋدا باسەكەلى تۇردە ارەكەت ەتۋدە.  ناتيجەسىندە، جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە تۇسەتىن ءتۇسىمنىڭ كولەمى ارتتى. كاسىپكەرلەر اتقارۋشى ورگاندارمەن بىرلەسە وتىرىپ ءتۇرلى قايىرىمدىلىق شارالارىن دا جۇزەگە اسىرا باستادى. ەگەر قولدا ەشتەڭە جوق بولسا، قولداۋ مەن قايىرىمدىلىق جاساۋ دا وڭايعا سوقپاسى انىق. باسقانى ايتپاعاندا، اۋداننان شىققان بەلدى بيزنەسمەندەردىڭ ارقاسىندا قۇرىلعان «ءبىلىم» قورى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىن ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى. الاكولدىك وقۋشىلار سوڭعى جىلدارى وبلىستا الدان كورىنىپ جۇرسە، مۇندا جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەردىڭ دە وزىندىك ۇلەسى بار. سپورت سالاسىنداعى جەتىستىگىمىز دە ماقتانارلىقتاي. ۇلكەن قالالارداعىداي سپورت سارايىمىز بار. ۇيگەنتاس وڭىرىندەگى جىلاندى اۋىلىندا كاسىپكەر باۋىرجان وسپانوۆ اشقان سپورت كەشەنى دە قالالارداعىدان كەم ەمەس. وسىدان براز بۇرىن اتالعان بيزنەسمەن ازاماتىمىز لەپسى اۋىلىندا سپورت مەكتەبىن اشتى. جىلاندى اۋىلىنان شىققان كاسىپكەر جىگىتتەردىڭ ءبىرى ەلجان ابدراحمانوۆتىڭ دا جۇرت كوڭىلىنەن شىعىپ وتىرعان تىرلىگى كوڭىل قۋانتادى.  وسىنىڭ ءبارى الاكول­دىكتەردىڭ ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمىن ارتتىرارى ءسوزسىز.
جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمدەي، ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا اۋداندا ءبىرشاما جوبالار جۇزەگە استى.  2010 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا وسى مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىل­دانعان كەزدە ەل ەكونوميكاسىنا ۇلكەن سەرپىلىس اكەلەتىنى تۋرالى جاسالعان بولجام بۇگىندە شىندىققا اينالدى.  سول كەزدەن بەرى ءار جارتى جىل سايىن باعدارلامانىڭ ارالىق قورىتىندىسى شىعارىلىپ، ودان بولەك، جەلتوقسان ايىندا جىلدىق ناتيجەسى بويىنشا ەسەپ بەرىلەدى. ءبىر بايقاعانىمىز، وسى تۇرعىدا وبلىس اۋماعىندا كوپتەگەن جاڭالىق پەن جەتىستىك ورىن الدى. اتالعان قۇجاتتا ايتىلعان بارلىق ماقسات-مەجەلەرگە جەتۋىمىز جولىندا بەلگىلەنگەن ماقساتتار: ءبىرىنشىسى – بىلىكتى كادرلار دايارلاۋ، ەكىنشىسى – ينفراقۇرىلىم سالۋ، ءۇشىنشىسى – قارجى ءبولۋدى رەتتەۋ مىندەتتەرى بىرتىندەپ ورىندالۋدا. 
الاكول اۋدانىندا دا ءبىراز جۇمىستىڭ باسى قايىرىلدى. ايتالىق، دوستىق كەنتىندە مۇناي ونىمدەرىن وڭدەيتىن «دوستىق رەفاينەري» سەرىكتەستىگى 2010 جىلدىڭ قازان ايىندا ىسكە قوسىلىپ، 2011 جىلى تولىق قۋاتتىلىعىنا شىعىپ، 517 مىڭ توننا مۇناي وڭدەدى. مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ ناتيجەسىندە جۇمىسقا كىرىسكەن  كاسىپورىن 100 ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ، ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ تۇرمىسىن تۇزەۋگە، الاڭسىز تىرلىك ەتۋىنە مۇمكىندىك بەردى. بيىل وزىندىك قۇنى 1ملرد 41ملن تەڭگەنى قۇرايتىن، تۇرعىنداردى 50 تۇراقتى جۇمىس ورنىمەن قامتاماسىز ەتەتىن «سەلبەسۋ اگرو» سەرىكتەستىگىنىڭ تامشىلاتىپ سۋارۋ قۇرالدارىن شىعاراتىن زاۋىتى وڭىرلىك يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ۇسىنىلىپ، قۇرىلىس جۇمىستارى جۇر-گىزىلۋدە. ويعا العاندار ورىندالسا،  كەلەسى جىلى ىسكە قوسىلماق.
سونداي-اق اۋداندا بولاشاعى زور ينۆەستيسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتى مەن ءتۋريزمدى كلاستەرلىك تۇرعىدا  دامىتۋ ءۇشىن الەۋەتتى ينۆەستورلاردى تارتۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. سول قاتاردا جەكە كاسىپكەر ە. ابدراحمانوۆتىڭ «اكۆامارين رەزورد» ج ش س دەمالىس ورنى جوباسى، اۋدان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جاتقان اسفالت شىعاراتىن زاۋىتى، «دوستىقگازتەرمينال» ءجشس-نىڭ گاز تولتىرۋ پۋنكتى، «اگريمەر اۆتو» ج ش س ءداندى داقىلداردى قابىلداۋ، تيەۋ، ساقتاۋ سىندى جوبالار بار. الداعى ۋاقىتتا «جەتىسۋ گيدرو» سەرىكتەستىگى تەنتەك وزەنىندە تۇرعىزىلاتىن، قۋاتتىلىعى 50 مۆت. بولا­تىن «توڭكەرىس-1» سۋ ەلەكتر ستانساسىنىڭ قۇرىلىسىن باستادى. اتالعان جوبا ىسكە اسقاندا اۋداننىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىنا سۇرانىسى تولىق قامتىلادى جانە 36 تۇراقتى جۇمىس ورنى اشىلادى. سونىمەن قاتار «تەنتەك» سەرىكتەستىگىنىڭ گەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە 5 كەنىشتە مارگانەس كەنىنىڭ قورى انىقتالدى.  الدىن الا بولجامدار بويىنشا اتالعان كەنىشتەردەگى مارگانەس كەنىنىڭ جالپى قورى 80 ملن توننانى قۇرايدى. قازىرگى تاڭدا وسى جوبالار بويىنشا ينۆەستورلاردى تارتۋدى ويلاستىرۋدامىز.  جوبا ىسكە اسقان جاعدايدا جىلىنا 100 مىڭ تونناعا دەيىن (مەتالدىق مارگانەس) ءونىم ءوندىرىلىپ، 800 تۇراقتى جۇمىس ورنى اشىلادى.
ينۆەستيسيا تارتۋ – ەل دامۋىنىڭ كەپىلى. بىلتىر تامىزدا وبلىستىڭ دامۋ بارىسىن كوزبەن كورۋ ماقساتىندا جۇمىس ساپارىمەن وڭىرگە كەلگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جەتىسۋداعى تاۋسىلماس تابىس كوزىنىڭ ءبىرى بولا الاتىن تاماشا  تابيعاتتىڭ پايداعا اسپاي جاتقانىن كورىپ، الاكولدى دامىتۋدىڭ بيزنەس جوسپارىن جاساۋ تۋرالى ارنايى تاپسىرما بەرگەن ەدى.  سودان بەرگى كەزەڭدە وسى باعىتتا ءبىرقاتار جۇمىستار جۇزەگە اسىرىلدى. ەگەر الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك، ءتۋريزمدى قارقىندى دامىتۋمەن اينالىساتىن مەملەكەتتەر ءوز ازاماتتارى مەن شەتەلدىك تۋريستەردى ساپالى تۋريستىك قىزمەت كورسەتۋمەن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ۇلتتىق جوسپارلار مەن باعدارلا-مالاردى جۇزەگە اسىرۋعا قوماقتى بيۋدجەتتىك قارجى بولەدى.
نەسىن جاسىرايىق، ولكەمىزدەگى دەمالىس ورىندارىنا كەلەتىن تۋريستەردىڭ باسىم بولىگىن شەتەلدىك قوناقتار قۇرايدى. الايدا، وسى شەتەل ازاماتتارىن تىركەۋ بارىسىندا ءتۇيىندى ماسەلەلەر ورىن الادى. ءقازىر ءوز بەتىمەن كەلگەن شەتەلدىك تۋريستەردى تىركەيتىن ارناۋلى مەكەمە بولماعاندىقتان، ولار مۇندا ۇزاق ۋاقىتقا تۇرا المايدى. بۇل ماسەلە دە قازاقستاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋعا قولبايلاۋ بولىپ تۇر. 
شەتەلدىكتەردىڭ بىزگە كەلگەنى دۇرىس شىعار. ءبىراق ءبىزدىڭ ازاماتتار وسىنداي تابيعات تۇرعاندا، شەتەل اسىپ كەتەتىنى وكىنىشتى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، تۋعان ەلدە تىنىعۋ ارزانعا تۇسەدى جانە قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى دا ەش جەردەن كەم ەمەس. الايدا، بىزدە كوركەمدىگىنە كوز تويمايتىن ورىندار كوپ بولعانىمەن، ونى ەل يگىلىگىنە اسىرىپ، ءتۋريزمدى دامىتۋ كەنجەلەپ تۇر. ەلىمىزدەگى دەمالىس ورىندارىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ۇكىمەت تارا-پىنان قولداۋ بولىپ، ءبىزدىڭ دەمالىس نىساندارىندا شەتەلدەگىدەي جاعداي جاسالسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. بۇل تۇرعىدا الاكولدىكتەردىڭ مۇمكىندىگى اسا زور ەكەندىگىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. 
– ءومىر ءبىر ورنىندا تۇرمايدى. «كەشەگى كۇننەن الىس جوق، ەرتەڭگى كۇننەن جاقىن جوق» دەگەندەي، وتكەنگە وي جۇگىرتە وتىرىپ، الداعى كۇندەردە اتقارىلار ىستەردى ۇنەمى جادىدا ۇستاۋعا تىرىسامىز. سوندا ويعا كەلەتىنى – الدىمىزدا كۇتىپ تۇرعان جۇمىستاردىڭ ءالى اۋقىمدى ەكەنى جانە ۋاقىت تالابىنىڭ العا جىلجىعان جىلدار­مەن بىرگە وزەكتەنىپ، وتكىرلەنە تۇسكەنى. مەنى قۋانتاتىنى – قازاقتىڭ التىن كىندىگى اۋىلدى جەرلەردىڭ سوڭعى جىلدارى قايتا تۇلەي باستاعانى. حالىق سانى تۇراقتاپ قانا قويماي، ءوسۋ ۇستىندە. كەزىندە ءناپاقا ىزدەپ قالالارعا، باسقا ايماقتارعا كەتكەن ىسكەر ازاماتتار تۋعان ولكەگە قايتا ورالۋدا. اۋىلدارىنىڭ تىرلىگىن وڭالتىپ، جۇرتىنىڭ جاعدايىن تۇزەۋگە كوڭىل بولەتىندەر كوبەيدى. كەز كەلگەن ەلدە شەكارالى ايماقتا  تۇرۋدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگى بار. مۇنى بىزدەر بالا كەزىمىزدەن سەزىنىپ وستىك. قازىرگى جاستار دا مۇنى جاقسى بىلەدى. شەكارالى ايماقتىڭ شىرايىن كەلتىرىپ، سىرتقا سەس بولا الاتىن ازاماتتار ءوسىپ كەلە جاتقانىنا سەنەمىن، – دەيدى الاكول اۋدانىنىڭ اكىمى الىبەك اسكەربەك ۇلى.  

دەرەككوز: ايقىن-اقپارات