تىلەۋ، جولدىاياق باتىرلارعا شىمكەنتتە ەسكەرتكىش ورناتىلدى
اتاقتى جازۋشى مۇحتار ءماعاۋيننىڭ «الاساپىران» رومان ديلوگياسىنداعى مىنا ءبىر ەپيزود كوپتىڭ كوڭىلىندە جۇرگەن سۇراققا ورتاق جاۋاپ بەرگەندەي كورىنەدى.
ۇزىن-ىرعاسى مىناداي. ورازمۇحامەد سۇلتاننىڭ اۋىلى كوشىپ كەلە جاتىپ تۇنەمەلگە توقتايدى. كەشقۇرىم سول ماڭداعى باتىردىڭ اۋىلى ەرۋلىككە شاقىرعان. نوكەرلەرىمەن بارادى. قوڭتورعاي اۋىل. پالەنشە باتىر دەپ قولپاشتاعان ەگدەلەۋ كىسىدە ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي سىقپىت جوق. ءسوزى شيراق بولعانىمەن، توماشاداي ادام.
ورازمۇحامەد سۇلتاننىڭ كوڭىلى تولماي وتىرعانىن بايقاعان ءۇي يەسى ءوز كەبىن باياندايدى. قۇرىش بىلەك جىگىتتەر ۇلكەن قولعا قوسىلىپ، جوڭعارلارمەن سوعىسۋعا كەتكەن. تۇتقيىلدان جاۋدىڭ شولعىنشىلارى اۋىل ۇستىنەن تۇسەدى. قارۋ ۇستار ازاماتى كوزگە كورىنبەيتىن، كوپشىلىگى كەمپىر شال، جاس بالا، كەلىن-كەپشىك.
جوڭعار جاۋ عوي دەسە دە ولار دا ازامات. قورعانسىز اۋىلدى قىناداي قىرىپ تاستاۋعا ارلارى جىبەرمەيدى. قىلىش كوتەرە الار ءبىرىڭ جەكپە-جەككە شىعىپ جەڭسەڭدەر جاندارىڭ قالادى دەيدى.
جوڭعارلاردىڭ قورلاعانىنا شىداي الماي ءارى نامىس ءولتىرىپ وسى كىسى شىققان. قۇداي ابىروي بەرگەندە جاۋ باتىرىن اتىنان سايىپ تۇسىرەدى. ءبىر اۋىلدى قاندى قاساپتان الىپ قالادى. القالاعان ەلى باتىر اتاندىرعان. بارى وسى.
بۇگىندە اتقا وتىرىپ، جاۋعا قىلىش كوتەرمەك تۇگىلى مىلتىق كەزەگەن بىرەۋ بولسا ايەلىنىڭ كويلەگىنىڭ ىشىنە سۇڭگىپ كەتۋدەن تايىنبايتىندار «قازاقتا ەكىنىڭ ءبىرى باتىر. ولار ءوزى قايدان شىققان» دەپ كەلەمەجدەگىسى كەلەدى.
قازاق – تەكتى حالىق. مىڭعا جالعىز شاباتىن جامپوزى باتىر اتاعىن ەشكىمنەن سۇراپ العان جوق. ەۋروپانىڭ ماقتاۋلى مەملەكەتتەرىنىڭ الدەنەشەۋى سىيىپ كەتەتىن قازاقتىڭ ۇلان-عايىر دالاسىن ساۋعاعا ەشكىم بەرگەن جوق. اللا پەشەنەسىنە جازدى. قازاق باتىرلارىنىڭ ارقاسىندا قىزىل قاساپقا ءتۇسىپ ءجۇرىپ ساقتاپ قالدى. ءبىر پۇشپاعىن دا جاۋ قولىنا ۇستاتقان جوق. قورعانسىزدىقتان، كۇشى شامالى سوققاندا بەردى، بىرلىگى جاراسقاندا تارتىپ الدى.
الماس قىلىش جىگىتتەرى قالىڭ قولمەن قيدالاسىپ جۇرگەندە اۋىل-اۋىلدىڭ ابىرويىن الگىندەي توماشاداي قارتتارى، ەرجۇرەك قىزدارى ساقتاپ قالدى. قازاقتا باتىر كوپتىڭ ءبىر سەبەبى وسى.
ال ءبىز اڭگىمەلەگەلى وتىرعان تىلەۋ ايتۇلى مەن ۇلى جولدىاياقتىڭ ءجونى تىپتەن بولەك. ەلدىك پەن ەزدىك سىنعا تۇسكەن، قازاقتىڭ بۇل عالامدا قالۋ-قالماۋى سىن بەزبەنىنە تارتىلعان، كەيىنگى سوعىستاردىڭ ەڭ ۇلكەن اۋىرتپالىعىن كوتەرىپ العان، تابانى كۇرەكتەي ءتورت جىلعا سوزىلعان سايرام سوعىسى قازاق تاريحىنىڭ ەڭ قاتپارلى كەزەڭى ەدى.
سوناۋ اقتوبە وڭىرىنەن سايرامعا 17 مىڭ سارباز باستاپ كەلگەن تىلەۋ باتىر جايلى ايتپاس بۇرىن تاريحقا ءسال شەگىنىس جاساۋعا تۋرا كەلەدى.
مۇراعاتتا كۇن-تۇن وتىرىپ، كوز مايىن تاۋىسقان، ءار سويلەمىنە اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن مۇحتار ءماعاۋيننىڭ «قازاق تاريحىنىڭ الىپپەسىندە» سايرام سوعىسىنىڭ ماڭىزى جان-جاقتى ناقتىلانعان.
«1645 جىلى تۋعان، تيبەتتە تاربيە الىپ، جيىرما بەس جاسىنا دەيىن ءدىني قىزمەت اتقارعان عالدان-بوشىقتى بيلىككە جەتكەن العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ-اق بۇكىل ويرات-حالحا جۇرتىن ۇيىستىرعان. ۇلى موڭعول مەملەكەتىن قالپىنا كەلتىرۋ جولىندا كۇرەس اشادى. اۋەلى جوڭعاردىڭ ءوز ءىشىن تىنىشتاندىرادى. جاقىن-جەگجاتقا باس يگىزىپ، اكەسىنىڭ ءىنىسى ءشوقىر-ۇباشىنى بيلىكتەن تايدىرادى. سوڭعى قىرىق جىل بويى ويرات ۇلىسىنداعى بار بۇلىكتىڭ مۇرىندىعى بولعان وشىرتى-شەشەن حاننىڭ ۇلىسىن شابادى، ءوزىن ءولتىرىپ، تۇقىمىن قىرىپ-جويىپ، ەل-جۇرتىن باسىپ الادى. ءسويتىپ، بۇكىل جوڭعاردى دارەگەيىنە كەلتىرەدى. قىتايمەن ەلشى الماسادى، رەسەيمەن ارادا تىنىشتىق ورناتىپ، الىس-بەرىس، ساۋدا ءىسىن ۇيىمداستىرادى. اكەسى باتۇر قونتايشى قالىپتاستىرعان «دالا زاڭىن» جاڭعىرتىپ، تولىقتىرادى. ويرات اسكەرىن وت قارۋمەن جاراقتاۋ ءىسىن جۇيەلى تۇردە جولعا قويادى.
بۇكىل جوڭعار جۇرتىن ۋىسىنا تۇسىرگەن عالدان-بوشىقتى حان 1678-1679 جىلدارى شىعىس تۇركىستاندى باعىندىرادى… 1681 تاۋىق جىلى قازاق پەن قالماق اراسىنداعى ەكى ءجۇز جىلدىق سوعىستىڭ جاڭا كەزەڭى باستالادى… قالماقتاردىڭ 1681 جىلعى اۋەلگى جورىعىنىڭ ءوزى-اق ويرات ۇلىسىنىڭ ايرىقشا قۋاتقا جەتكەنىن، قازاق ورداسىنىڭ ۇلكەن قاتەر الدىندا تۇرعانىن ايگىلەيدى. بۇل جورىقتا عالدان-بوشىقتى حاننىڭ ءوزى باستاعان قالماقتار جولىنداعىنىڭ ءبارىن جاپىرىپ، بۇكىل جەتىسۋدى كوكتەي ءوتىپ، شۋدان، تالاستان اسىپ، ارىسقا جەتەدى، قازاقتىڭ قالىڭ ورتاسىنداعى سايرام قامالىن قورشايدى… تاس قۇرساۋعا تۇسسە دە قامالى بەرىك سايرام قۇلامايدى. عالدان-بوشىقتى قىسقا قاراي كەيىن شەگىنىپ، جازدى ىلەنىڭ جاعاسىنان توسادى، كۇش جيناپ، شەشۋشى ۇرىسقا ازىرلەنەدى.
كەلەسى يت جىلى تاعى دا تىنىمسىز، تەپە-تەڭ كۇرەس ۇستىندە وتەدى، 1683 دوڭىز جىلعى سوعىستار دا سايرامنىڭ تۇبىندە بولادى.
اقىرى، 1684 جىلى جازدا قالداننىڭ ءىنىسى، باتۇر قونتاجىنىڭ نەمەرەسى سىبان راپتان سايرامدى باسىپ الادى. قالانى قيراتىپ، حالقىن قىرىپ-جويىپ، قازاق ورداسىنىڭ ۇيىقتى جۇرتىن ويرانداپ، مىڭ سان تۇتقىن، قيساپسىز ولجامەن جوڭعارعا ورالادى.
1680 جىلى سالقام جاڭگىردىڭ ۇلى ءاز تاۋكە حان سايلاعاندا تىلەۋ باتىر دا ۇلىقتاۋ راسىمىنە قاتىسقان ەكەن.
تاۋكە تاققا وتىرعاننان ءبىر جىلدان كەيىن قالماق حانى عالدان-بوشالاقتى قازاق جەرىنە باسىپ كىرگەن. قازاقتىڭ ۇلان-عايىر دالاسى وزىنە سور بولعان زامان.
ەكى جاقتاعى ەكى ۇلى يمپەريا رەسەي مەن جۇڭگو بيلەۋشىلەرىنىڭ كوڭىلىنە الالىق كىرگەن. تۇراقتى اسكەرى جوق مامىراجاي جاتقان قازاققا بەس قارۋىن توسەككە باس قويعاندا عانا بويىنان سىپىراتىن جوڭعاردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ ايداپ سالادى. ەكى جاقتاپ زەڭبىرەك بەرىپ، مىلتىق بەرىپ، ۇرىس ونەرىنە ۇيرەتەدى. مۇزداي قارۋلانعان جوڭعار اسكەرى جولىنداعىنى قوعاداي جاپىرىپ كەلە جاتقان سوڭ ءاز تاۋكە باتىستاعى قانداستارىنا جاۋشى اتتاندىرادى. قازاقتىڭ ىرىس-ىنتىماعىنىڭ بەرىكتىگى سول، تىلەۋ باتىر قاسىنا ءىنىسى قالدىباي مەن بالاسى جولدىاياقتى ەرتىپ، 17 مىڭ ساربازبەن تۇركىستانعا كەلەدى.
تاۋكەنىڭ الدىنان وتكەن سوڭ سايرامداعى سۇراپىل سوعىسقا اتتانادى. قازاق ورداسىنىڭ التىن دىڭگەگىنىڭ ءبىرى بولعان سايرامداعى ءتورت جىلعا سوزىلعان سوعىس جەڭىلىسكە ۇشىراعانىمەن مەيماناسى تاسىپ كەلگەن جوڭعاردى قالجىراتىپ، قايتادان كۇش جيناۋ ءۇشىن ەلىنە قايتارادى.
قازاق استاناسى تۇركىستاندى وسى جولى باسىپ الىپ، قالىڭ ەلدى قايقى قىلىش استىندا ۇستاۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيدى. سايرام سوعىسى قازاق اسكەرىنىڭ توپتاسۋىنا، باتىرلارىنىڭ ۇيىسۋىنا، حان ءامىرىن ەكى ەتپەي ۋاقىتتان ۇتۋىنا سەپتەسەدى.
مىنە، تىلەۋ باتىر ون جەتى مىڭ ساربازىمەن ەلىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن قىرقىسقان سايرام سوعىسىنىڭ ماڭىزى.
تىلەۋ باتىر تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەكتەر جازعان عالىم جۇمانازار اسان باۋىرىمىز ەل اۋزىنان جيناعان دەرەگىنە سۇيەنسەك، ون جەتى مىڭ اسكەردىڭ تىڭنان قوسىلۋى قازاق اسكەرىنىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىن كوتەرگەن.
سايرام تۇبىندەگى ءۇش جىلعا سوزىلعان تەكەتىرەس سوعىستا شەبەر قولباسى تىلەۋدىڭ ابىرويى ارتىپ، اتاق-داڭقى جاۋىنا ۇرەي تۋدىرادى. ءدۇربىت-ويرات قارا تىلەۋدەن كوپ ءزابىر شەگىپ، تالاي رەت ماڭدايلارى تاسقا تىرەلەدى. اتاعى جەر جارعان تالاي باتىرلارى باسىن وسى جەردە الدىرادى. ءبىراق، قالماقتار كوپ ەدى، قارۋلارى ساي ەدى، اقىرى ءبىر تەڭ ەمەس جويقىن ۇرىستا تىلەۋ اتامىزدىڭ قاسيەتتى قانى ات جالىنان اسىپ، قارا جەرگە توگىلەدى. سۋىق حابار تيگەن سوڭ ورتادا ۇرىس سالىپ جۇرگەن قالدىباي مەن جولدىاياق قاتار ۇمتىلادى. بۇلار جولىنداعىنى ىعىستىرىپ جەتەمىن دەگەنشە، قالماقتار سۇيەككە يەلەنىپ، شەپ قۇرادى. شەجىرەشىلەردىڭ ايتۋىنشا، اۋليە اتامىز ەلدەن شىققان سوڭ، ءىنىسى قالدىبايدى وڭاشالاپ: «مەن وسى ساپاردان قايتپاسپىن، ءوز قولىڭنان قويارسىڭ» دەگەن ەكەن. اعا الدىنداعى بورىشىنا ادال قالدىباي باسىن بايگەگە تىگىپ، توپقا تۇسەدى. بىرگە ۇمتىلعان جولدىاياققا: «تۋ سىرتىمنان ەشكىمدى جىبەرمە» دەيدى. قارىمى قاتتى قالدىباي الماس قىلىشپەن الدىنداعى جاۋدى جاپىرىپ وتىرادى دا، جولدىاياق تۋ سىرتىنان دۇشپان دارىتپايدى. جان بەرىپ، جان الىسقان ارپالىستا اعايىندى قوس ارىس جاۋ قولىنداعى تىلەۋدىڭ سۇيەگىن الىپ شىعادى. بورتە جورعانىڭ ۇستىندەگى قالدىباي اعاسىنىڭ ءمايىتىن الدىنا وڭگەرىپ كەيىن سالادى. قالدىبايدىڭ قولى بايلانعانىن كورگەن قالماقتار تەز ەس جيىپ، قايتا قورشايدى. قالدىباي بوس ەمەس، ءارى اتتا ەكى ادام، ەندىگى اۋىر سالماق جولدىاياققا تۇسەدى. سوندا سابىنا قورعاسىن قۇيىپ تاستاعان، وزىنەن باسقا ەشكىم كوتەرە المايتىن كوك نايزانى ۇرشىقشا ءۇيىرىپ، جاي وعىنداي جالتىلداتقان جولدىاياق وڭ كەلگەنىن وڭ شانشىپ، سول كەلگەنىن سول شانشىپ، قورشاۋدى بۇزىپ جول سالادى. الدەنەشە جەردەن جارالانعانىنا، ولگەن-تىرىلگەنىنە قاراماي، اكەسىنىڭ سۇيەگىن الىپ شىعادى. قازاق ساربازدارى جولدىاياقتىڭ جانكەشتى ەرلىگىنە قايران قالادى. ءبىراق، ەسىل ەر اۋىر جاراقاتتىڭ اسەرىنەن ۇزاماي-اق دوستارى ورتاسىندا فانيدەن باقيعا وتەدى. ءشايىت. تىلەۋ ءىرى كىسى ەكەن. قالدىباي دا ولقى بولماسا كەرەك، جينالعاندار: «سۇڭقاردىڭ سۇيەگىن تۇلپار كوتەرەدى دەگەن وسى ەكەن-اي» دەپ، بورتە جورعاعا دا تاڭدانىپتى.
بۇل 1684 جىلدىڭ جازى ەدى، ياعني سىبان راپتان سايرامدى الاتىن جاز. اسىل تەكتى تىلەۋ ۇلتىنىڭ بولاشاعى جولىندا ءشايىت بولدى. جاۋمەن جاعالاسىپ جاتقان قالىڭ قارىنداس كەڭەسە كەلە، وزدەرىنىڭ دانا قولباسىسىن، ونىڭ جاۋجۇرەك ۇلىن تاۋەكەل ءباھادۇر حان، سالقام جاڭگىر جاتقان قاسيەتتى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى ىرگەسىنە جەرلەۋگە شەشىم شىعارادى. سوندا سۇيەكتى قالدىباي قارا نارىنا تەڭدەگەن ەكەن، جولدىاياق جاعى باسىپ كەتە بەرىپ، قاپقا قۇم سالىپ تەڭدەستىرىپتى دەيدى تىلەۋدىڭ قانداي كەسەنەگە جەرلەنگەنىن عانا ەمەس، قانداي كولىكپەن قايتىپ اپارىلعانىنا دەيىن بىلەتىن قازاقتىڭ كىتاپ ورنىنا جۇرەتىن شەجىرەشىلەرى ايتقان كەپ وسى.
بۇگىنگى كۇنى ويعا قالساق، اتامىز تەگىننەن تەگىن قان توكپەگەن ەكەن. ءتاڭىرىنىڭ نازارىنان تىس قالماپتى: ۇرپاعىن ءوسىرىپ، اتىن رۋعا شىعارىپتى. ءقازىر تىلەۋ دەگەن رۋ كۇللى قازاقستانعا بەلگىلى. تىلەۋ رۋىنان باتىر دا شىقتى، عالىم دا شىقتى، تاحاۋي احتانوۆتاي ايگىلى جازۋشى مەن بەلگىلى ساياساتكەرلەر ءوربىدى. ءبارىن تىزبەي، بۇگىنگى كۇننىڭ بەلگىلى ساياساتكەرى مارات ءتاجيندى اتاساق تا جەتكىلىكتى. عالىم جۇمانازار اسان ويىن وسىلاي تۇيىندەيدى.
وڭتۇستىكتەگى قالىڭ قازاقتىڭ مىلتىق وعى مەن زەڭبىرەك زىركىلىنىڭ استىندا قىرىلىپ كەتپەۋىن ويلاپ، ەكى مىڭ شاقىرىم قاشىقتان 17 مىڭ سارباز اكەلگەن تىلەۋ باتىردىڭ زامانىنان وزىپ تۇرعان تۇلعا ەكەندىگى اقيقات.
تۇركىستان قالاسىندا 2000 جىلى تامىز ايىندا وتكەن عىلىمي-تانىمدىق كونفەرەنسيادا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىن پرەزيدەنتى، اكادەميك مۇرات جۇرىنوۆ ءوزىنىڭ سوزىندە: قالماقتار جەتىسۋدان باستاپ كوزىنە كورىنگەندى قىرىپ-جويا وتىرىپ. سايرام قالاسىنا تىرەلدى. وسى تۇستا قازاق دالاسىنىڭ باتىسىنان 17 مىڭ قول باستاپ كەلگەن تىلەۋ بابامىز ءسىز-بىز دەپ بولىنبەي، ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن سوعىستا شەيىت بولدى. ەگەر وسى بابالارىمىز بولماسا، ولار ەلدى قاسىق قانىن اياماي قورعاماسا، قازاق حالقىنىن بولاشاعى نە بولار ەدى؟ تىلەۋ باتىر وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە دۇرىس باعاسىن الماي كەلگەن؟ قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى ىرگەتاسى قالانىپ جاتقان كەزدەگى ۇلى شايقاستا ەرلىك كورسەتىپ قازا بولعان قازاقتىڭ ەڭ ءبىرىنشى باتىرى كىم دەگەندە مەن وسى تىلەۋ باتىردىڭ اتىن اتاۋ كەرەك دەر ەدىم. ويتكەنى، قالماقتاردىڭ قولىندا سايرام كەتسە، تۇركىستان كەتسە، قازاق ەلى نە بولار ەدى؟ يرانعا، پارسى ەلىنە ءسىڭىپ كەتەر مە ەدى، كىم بىلگەن؟! قازاقتىڭ جەكە-دارا حاندىق قۇرىپ حالىق بولىپ وتىرۋىنا، ەرلىكتىڭ، ەلدىكتىڭ تۋىن كوككە كوتەرىپ جەڭىسكە جەتۋىنە، ۇرپاقتارىنىڭ بۇگىنگى كۇنگە امان جەتۋىنە تىلەۋ بابامىزدىڭ قوسقان جانكەشتى ەرلىگى وراسان. قازاق ەلىن قورعاۋ ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان ەتكەن بابالاردىڭ ەرلىگىن ادىلدىكپەن باعالاي بىلەيىك» دەگەن ەدى.
ارينە، تىلەۋ ايت ۇلىنىڭ قازاقتىڭ ەڭ ءبىرىنشى باتىرى اتانۋى ءۇشىن اتقا قونباعانى انىق. ونى تىنىش وتىرعان جەرىنەن جۇلىپ العان ۇلى كۇش-ەلىنىڭ وزگەگە بودان بولماۋى، قانى ءبىر قانداستىڭ اماندىعى، قازاقتىڭ سالقار دالاسىنىڭ جاۋ ۋىسىندا كەتپەۋى دەر ەدىك.
قازاق «قوياندى قامىس، ەردى نامىس ولتىرەدى» دەيدى. تىلەۋ باتىردىڭ ۇلتىنىڭ ساداعاسى بولعاندىعىن وسىدان ۇققايسىز.
تىلەۋ ايت ۇلى مەن بالاسى جولدىاياقتىڭ ءاز سۇيەگى كيەلى تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىندە جەرلەنگەنىن جوعارىدا ايتتىق.
سايرام سوعىسىنىڭ ساردارى، قازاق تاعدىرىنا ولشەۋسىز ەڭبەك سىڭىرگەن اكەلى-بالالى باتىرلاردىڭ ەرلىگى حالىق ەسىندە ماڭگى جاساۋ ءۇشىن ەل اعالارى شىمكەنت شاھارىندا ەسكەرتكىش ورناتۋ ءۇشىن باستاما كوتەرگەن بولاتىن. قازاقتىڭ ءقادىرلى قارتتارىنىڭ ءبىرى، جاسى توقسانعا جەتسە دە ەلدى ۇيىستىرۋعا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قۇدايبەرگەن وڭعاروۆ باستاعان ءبىر توپ زيالى قاۋىمنىڭ ۇسىنىسىن وبلىس اكىمى بەيبىت اتامقۇلوۆ قولداعان.
ءمۇسىنشى ابدىكەرىم احمەتوۆ سومداعان اكەلى-بالالى باتىردىڭ ەسكەرتكىشى شىمكەنتتەگى ەڭ كورىكتى جەرلەردىڭ ءبىرى، قاجىمۇقان اتىنداعى ورتالىق ستاديوننىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان. تايپالعان قوس سالت اتتىلىنىڭ ءبىرى تىلەۋ باتىردىڭ قولىندا كۇنگە جارقىراعان شاشاقتى نايزا، جولدىاياقتىڭ قولىندا وپىرا ۇراتىن گۇرزى. سوناۋ باتىستان بايراعى جەلكىلدەپ 17 مىڭ قولمەن كەلىپ، جوڭعارعا ويران سالعان قوس باتىرعا عانا ەمەس، قازاق ەلىنىڭ اماندىعى، جەرىنىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن شەيىت بولعان 11 مىڭ ساربازعا دا ورناتىلعان ەسكەرتكىش ەدى بۇل. ولار – تاۋەلسىزدىك ءۇشىن، وزگەگە بودان بولماس ءۇشىن جان اياماي قيدالاستى، مۇنى جاس ۇرپاق ءبىلىپ ءوسىپ، تاربيە الۋى، بابالار اماناتىنا لايىق بولۋى كەرەك.
ەسكەرتكىشتى اشاردا قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەگەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى قۇدايبەرگەن ەرجان مەن وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ساكەن قانىبەكوۆ ايتقان ءسوزدىڭ ءتۇيىنى وسى.
بۇدان كەيىنگى ءسوز مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى كورنەكتى عالىم مىرزاتاي جولداسبەكوۆكە بەرىلدى.
2010 جىلى كامەيدۋللا تولەۋباي ۇلى اقساقال ماعان اقتوبەلىك ون بەس ارداگەردىڭ حاتىن تاپسىرىپ تۇرىپ:
– مىرزەكە، تىلەۋ باتىر اتاۋسىز قالىپ بارادى، ەل اعاسىسىز عوي، وسى ماسەلەنى كوتەرسەڭىز دەگەن تىلەكپەن كەلىپ تۇرمىن، – دەگەن ەدى.
تىلەۋ باتىر بالاسى جولدىاياق ەكەۋى سونشا جەردەن – اقتوبەدەن ون جەتى مىڭ قولمەن كەلىپ، سايرام سوعىسىندا ەرەسەن ەرلىك كورسەتەدى. سول شايقاستا ون جەتى مىڭنىڭ ون ءبىر مىڭى شەيىت بولىپ، تىلەۋ باتىردىڭ ءوزى دە، بالاسى جولدىاياق تا ەرلىكپەن قازا تابادى. تىلەۋ باتىر بالاسى ەكەۋى تۇركىستانعا جەرلەنەدى. وسى جايىندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە «ەسىمى ۇرپاعىنا ۇران بولعان» دەگەن ماقالا جاريالاپ، ول كىسىگە ەسكەرتكىش ورناتۋدى ۇسىنعان ەدىم.
باتىرعا ەسكەرتكىش قازاننىڭ ءبىرى كۇنى اقتوبەدە اشىلدى. مىنە، بۇگىن بالاسى جولدىاياق ەكەۋىنە ەسكەرتكىش شىمكەنتتە اشىلىپ وتىر. باتىردىڭ ۇرپاقتارىنا، ىلعي وسىنداي ەلدىكتىڭ، يگىلىكتى ءىستىڭ باسىندا جۇرەتىن، اسىلدارىمىزدىڭ رۋحىن اسقاقتاتىپ، ارۋاعىنا اس بەرىپ جۇرگەن بەكەت تۇرعارايەۆ ىنىمىزگە العىس ايتقىم كەلەدى.
ارداقتى اعايىن!
تەڭدەسى جوق ەرلىكتىڭ سيمۆولىنداي بۇل ەسكەرتكىش ەلگە كەرەك، كەلەشەك ۇرپاققا كەرەك، قازاقتىڭ ىنتىماق-بىرلىگى ءۇشىن كەرەك.
يت ارقاسى قياننان، سونشا جەردەن تىلەۋ باتىر سايرامعا سالاقتاپ، سالتانات ىزدەپ كەلگەن جوق، باسىن بايگەگە تىگىپ، قازاقتىڭ قاسيەتتى جەرىن قورعاۋ ءۇشىن كەلدى.
بۇل ەسكەرتكىش – قازاقتىڭ بولىنبەيتىندىگىنىڭ، حالقىمىزدىڭ قاھارماندىعى مەن بىرلىگىنىڭ كۋاسى.
سانسىز قىرعىندا بولىنبەگەن قازاقتى ەندى ەشكىم بولە المايدى. قازاق ەشقاشان ءبولىنبەيدى. ويتكەنى، قازاقتىڭ ءبىرى – جيەن، ءبىرى – ناعاشى؛ ءبىرى – ءىنى، ءبىرى – قارىنداس؛ ءبىرى – كۇيەۋ، ءبىرى – كەلىن؛ ءبىرى – قۇدا-جەگجات. قازاق سۇراسا كەلە قارىن بولە بولىپ شىعادى.
بابالاردان بايتاق ونەگە، تەرەڭ وسيەت، اسىل امانات قالدى. سول وسيەتكە دە، اماناتقا دا ادال بولۋىمىز كەرەك.
رەسپۋبليكالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى، قازاق عىلىمىندا وزىندىك ورنى بار، ەلىمىزدىڭ ءسوزىن ۇستاپ جۇرگەن جايساڭدارىمىزدىڭ ءبىرى ءومىرزاق وزعانباي دا ەستى جان ۇعارلىقتاي، ونەگەسىنەن تاعىلىم الارلىقتاي وي ايتتى.
وڭتۇستىكتەگى «تىلەۋ باتىر» قوعامدىق قورىنىڭ ءتوراعاسى، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور يمانءالى بايداۋلەتوۆ حالقىمىزدا «ەرلىك-ەلگە مۇرا، ۇرپاققا ۇران» دەگەن اتالى ءسوز بار. وسىنداي باتىر بابالارىمىزدىڭ ارقاسىندا قازاقتىڭ ۇلانعايىر دالاسى امان قالدى.
سوناۋ باتىستان سايرامعا قالىڭ قول كەلۋى – قازاقتىڭ بىرلىگى، ىنتىماعىنىڭ ايعاعى. ءبىز تاريحتىڭ اششى ساباعىنان تاعىلىم الىپ ءبىرتۇتاس بولساق ەلدى جاقسىلىققا باستاپ كەلە جاتقان ەلباسىمىزدىڭ جانىنان تابىلساق، الاش بالاسىنىڭ كوسەگەسى كوگەرە بەرەدى دەي كەلە ەل يگىلىگى ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان ورتاق شارۋاعا ۇلكەن قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن وبلىس اكىمى بەيبىت اتامقۇلوۆ پەن شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمى عابيدۋللا ءابدىراحيموۆقا ەل اتىنان العىس ايتقان.
وڭتۇستىكتەگى سالتاناتتى جيىنعا ارنايى كەلگەن اقتوبەلىك اعايىنعا اقتىلەۋ ءبىلدىردى.
اكەلى-بالالى قوس باتىردىڭ ەسكەرتكىشىن مەملەكەت قايراتكەرلەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، زاقاش كاماليدەنوۆ جانە سۇلتان سارتايەۆ اشتى.
– ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «ءوز ۇلىن، ءوز ەرلەرىن ەسكەرمەسە، ەل تەگى قايدان السىن كەمەڭگەردى» دەپ ايتقانى بار. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى اياسىندا «شەكتى تىلەۋ باتىر» اتىنداعى قوعامدىق قورىن قۇرىپ، وسى ەسكەرتكىشتى ورناتتىق. «تۇعىرىن ۇلىلار ءوزى قويادى، ەسكەرتكىشىن حالقى قويادى» دەپ بەكەر ايتىلماعان عوي. «ۇلىلاردى ۇلىقتاۋ – ۇرپاق پارىزى» دەسەك، ءبىز سول پارىزدى وتەپ وتىرمىز. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى قاتارداعى مەرەكە ەمەس، تاريحىمىزدى تانىپ-بىلۋگە جاسالعان مول مۇمكىندىك، – دەيدى ەسكەرتكىشتى ورناتۋدا ۇيىتقى بولعان قوعام قايراتكەرى بەكەت تۇرعارايەۆ.
ەسكەرتكىش ورناتۋدا جانە اس بەرۋدە اعايىندى قانىبەكوۆتەردىڭ ۇلكەن ۇلەس قوسقاندىعى ايتىلدى.
قيىن-قىستاۋ كۇن تۋعاندا قازاقتىڭ ءبىر ءۇيدىڭ بالاسى، ءبىر قولدىڭ سالاسىنداي بولاتىنىن اكەلى-بالالى باتىر كورسەتتى. قازاق بىرىكسە ۇپايىن ەشكىمگە جەگىزبەيدى، مەملەكەت كەمەلدەنەدى. كارى تاريح ۇقتىرعان اقيقات وسى.
دەرەك: ەگەمەن قازاقستان
