بارىمىز بەن باعىمىزدى باعالاي بىلسەك
مىرزاتاي جولداسبەكوۆ،
قوعام قايراتكەرى.
ۇلى دالادا كەرەگەسىن كەڭ جايعان بۇكىل الەمگە ايگىلى ساق، عۇن، تۇرىك قاعاناتى سەكىلدى ىرگەلى ۇلىستاردىڭ دا اتالۋى ءارتۇرلى بولعانىمەن، سولاردىڭ ءبارىنىڭ تەگى ءبىر، ارعى زاتى قازاق ەلى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ بايتاق تاريحىمىز تۇگىلى، بابالارىمىزدان قالعان ۇلان-عايىر، رۋحاني اسىل مۇرالارىمىزعا يە بولا الماي جۇرگەن حالىقپىز. قاراپ وتىرساڭىز، قازاقتىڭ تاريحى بىرنەشە جەردەن ءۇزىلىپ قالعان التىن ارقانعا، ءبىراق ءبىر ءسونىپ، ءبىر جانعان، تەك ءوشىپ قالماعان جانارتاۋعا ۇقسايتىن سياقتى. ءبىز ۇزىنا بويى تاريحىمىزدا نەبىر قيىن، قيامەت قيىندىقتاردى باسىمىزدان كەشكەن، سان رەت قيراپ، سان رەت بوي تۇزەگەن، سالتاناتتى دا ءومىر سۇرگەن، حاندارى التىن تاقتا وتىرعان، التىن سارايلاردا تۇرعان ەلمىز.
ەندى مىنە، تاراز تورىندە قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان ۇلى تويدىڭ كۋاسى بولدىق. بۇل تاريحي توي ەلوردامىز استانادان باستاۋ الىپ كونە شاھاردا جالعاسۋدا. حاندىق تويىن مەرەكەلەۋدىڭ ءمانى مەن ماڭىزى زور. بۇل تويدىڭ نەگىزگى ماقساتى – وسكەلەڭ ۇرپاققا قازاق حاندىعى بۇدان بەس جارىم عاسىر بۇرىن شاڭىراق كوتەرسە دە، ەۋرازيانىڭ توسىندە ورناعان ارعى داۋىردەگى ساق، ءۇيسىن مەملەكەتتەرىنىڭ، بەرگى زامانداعى ۇلى تۇرىك قاعاندىعى، دەشتى قىپشاق پەن التىن وردا مەملەكەتتەرىنىڭ ۇلى مۇراگەرى ەكەندىگىن تانىتۋ. ۇلتتىق يدەيانىڭ وزەگى – ۇلت تاريحىندا. جانىبەك پەن كەرەي حاندار قۇرىپ، ودان كەيىنگى قاسىم، حاقنازار، تاۋەكەل، ەسىم، جاڭگىر، تاۋكە، ءابىلقايىر، ابىلاي، كەنەسارى حاندار باسقارعان قازاق حاندىعىنىڭ مۇراگەرى – بۇگىنگى قازاقستان. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى، دامۋى، قازاق تاريحىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭدەرىن قامتۋ، سول ارقىلى ۇلتتىق رۋحقا باس ءيدىرۋ – بۇگىنگىنىڭ مىندەتى.
ەندىگى جەردە ءبىز بارىمىز بەن باعىمىزدى با­عالاي بىلسەك، جاقسى مەن جاماندى سارالاي بىلسەك، باسى­مىزعا قونعان وسى باقتىڭ قادىرىنە جەتە بىلسەك دەپ وي­لايمىن.
ەلىمىزدىڭ مەرەيىن اسىردى
مۇرات اۋەزوۆ،
«جىبەك جولىنداعى سۇحباتتار» حالىقارالىق جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، مادەنيەتتانۋشى، قوعام قايراتكەرى.
وسىدان ون جىل بۇرىن تۋرا تاراز قالاسىندا «جىبەك جولىنداعى سۇحباتتار» جوباسىنىڭ تۇساۋى كەسىلىپ، ورتالىق ازيانى مەكەندەگەن كورشىلەس ءتۇبى ءبىر تۋىسقان حالىقتاردىڭ ورتاق تاعدىرى، ىنتىماقتاستىعى ورايىنداعى كەڭ كولەمدى كەلەلى اڭگىمەلەر باستاۋ الىپ ەدى. ودان بەرى ىستىقكولدە، اقسۋ جاباعىلىدا، الماتىدا، بۋرابايدا ءداستۇرلى جالعاسىن تاپقان القاقوتان اڭگىمەلەر بيىل ونىنشى رەت تاعى دا قاسيەتتى تاراز جەرىندە ءوتىپ جاتىر. بۇل كەزدەسۋدىڭ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىمەن تۇسپا-تۇس توقايلاسىپ، وسىناۋ ەلدىك ۇلى مەرەكەنىڭ اياسىندا ءوتىپ جاتۋى اتاپ وتەرلىك اسا ماڭىزدى جاعداي.
شىعىس پەن باتىستى جالعاعان جىبەك جولى ىقىلىم عاسىرلار بويى الدىن الا قازاق حالقىنىڭ ۇلت بولىپ ۇيىسۋىنا، ساق، ءۇيسىن، عۇن، قاڭلى، تۇركى، قىپشاق، قاراحانيدتەر كەزەڭدەرىندە قازاق مەملەكەتتىگى ءىزاشارلارىنىڭ قالىپتاسۋىنا باعا جەتپەس يگى ىقپال جاسادى. جىبەك جولى – حالىقتار دوستىعىنىڭ دانەكەرى بولدى، ساليقالى بايلانىستاردىڭ يىنىنە اينالدى. ءبىزدىڭ ماقسات – سول ۇلى رۋحتى، ىنتىماقتىڭ رۋحىن جاڭعىرتۋ، سول زاماندارداعى رۋحاني تۋىستىقتى سۇحباتتار ارقىلى بۇگىنگى كۇنىمىزگە كوشىرۋ. ولاي بولسا بۇل جولعى سۇحبات تاقىرىبىنىڭ «ورتالىق ازيا: وڭىردەگى حالىقتاردىڭ ىنتىماقتاستىعى» دەپ اتالۋى ءسىرا دا تەگىن ەمەس.
«جىبەك جولى بويىنداعى سۇحباتتار» بىرىكتىرۋشى، ەلدەستىرۋشى قاسيەتكە يە. قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزى قالانعان ەجەلگى تاراز جەرىندەگى كەزدەسۋ، پىكىر الىسۋدىڭ حالىقارالىق قاناتى كەڭگە جايىلا ءتۇستى. وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان، رەسەيمەن قاتار بيىل بۇل فورۋمعا جىبەك جولىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان جۇڭگو ەلىنىڭ عالىمدارى دا قاتىسۋدا. بولاشاقتاعى سۇحباتتارىمىزعا قاتىسۋعا ءۇندىستان ەلشىلىگى دە قىزىعۋشىلىق بىلدىرۋدە.
وسى كۇندەردە الەم ەلدەرىنىڭ بەلگىلى عالىمدارى جىبەك جولىنداعى قازاق تاريحى، قازاق قالالارى، قازاق مادەنيەتى حاقىندا قانشاما تۇشىمدى اڭگىمەلەر ايتىپ، تولىمدى تۇجىرىمدار جاساۋدا. وسىلايشا قازاق ەلىنىڭ، قازاقستاننىڭ مەرەيىن اسىردى. ەلدىگىمىزدىڭ مەرەيلى تويىندا قۋانىشىمىزدى ءبولىستى.
ەلدىك پەن ەرلىكتىڭ تويى
نۇرلان ورازالين،
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ
ءتوراعاسى، سەناتور.
قازاقتىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە جاتىر. كەسكىلەسكەن شايقاستا، كۇرەسكە تولى عاسىرلاردا ءبىزدىڭ بابالارىمىز الىپ ايماقتى امان ساقتاپ، كەلەسى ۇرپاققا، حالىققا ۇلكەن مۇرا رەتىندە قالدىردى. بارلىق حاندارىمىز دەرلىك ۇلتتىڭ، ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جان اياعان جوق. بۇگىن، مىنە، ەركىندىك، ازاتتىق، تاۋەلسىزدىك دەپ اتالاتىن ۇلكەن ۇعىمنىڭ ارقاسىندا وتكەنىمىزگە ۇلكەن باعا بەرىپ، تاريحىمىزدى تورگە وزدىرىپ، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق تورقالى تويىن تويلاپ وتىرمىز.
نەگىزى بۇل ۇلى تويدىڭ باسى ۇلىتاۋداعى ەلباسىنىڭ ساليقالى سۇحباتىنان باستالدى دەۋگە دە بولادى. ونداي ۇلكەن جيىننىڭ ءوتۋى – ەڭ الدىمەن، ەلدەگى تىنىشتىق پەن قوعامداعى تۇسىنىستىكتىڭ، بارشا حالىقتى ءبىر مۇراتقا جۇمىلدىرىپ وتىرعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەڭبەگى. ۇلىتاۋ سۇحباتى بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ تاعدىرىن، ءتىلىمىزدىڭ، ءدىنىمىزدىڭ، جەرىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا قاتىستى تەرەڭنەن تولعاپ، ۇلتتى ۇيىتار، ءوزىن-وزى ساقتاۋعا جۇمىلدىرار، مەملەكەت رەتىندە باعىت-باعدارىمىزدى انىقتاۋعا جەتەلەر تاريحي تولعانىس بولدى. ءبىز قاشاندا ەلدىگىمىزدى ساقتاۋ جولىندا بىرلىكتى، بەرەكەلى تىرلىكتى تۋ ەتكەن حالىقپىز. قانشاما ۇلت پەن ۇلىس بۇگىندە بەيبىتشىلىك اسپانى استىندا باياندى عۇمىر كەشىپ وتىر.
قازاق حاندارىنىڭ ارمانى ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن باياندى ەتۋ بولسا، سول ۇلى مۇراتتى، اسقارالى ارماندى تاۋەلسىز ەلدىڭ كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ ساتىمەن ىسكە اسىرىپ، ەلىمىزدىڭ مەرەيىن ارتتىرىپ كەلەدى. ەندى، مىنە، قازاقستاننىڭ تەرەڭ تاريحقا تولى مەملەكەت ەكەنىن كۇللى دۇنيەجۇزى، شارتاراپ سەزىنەتىن كۇن دە كەلىپ جەتتى. ول – قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويى. بۇل ەلدىكتىڭ، ەرلىكتىڭ مەرەيتويى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى عوي.
ەلدىكتىڭ تويى تاسى دا، قۇمى دا تاريحتان سىر شەرتەتىن، كونە شاھار تارازدا تويلانىپ وتىرعانى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش، مارتەبە. تاريحي ءسات. تاراز – شىن مانىندە دە تاريحىمىزدىڭ تەمىرقازىعى. اسىل مۇراتتارىمىز ورىندالا بەرسىن، تورقالى توي قۇتتى بولسىن! تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى بولىپ، ەلىمىزدىڭ ابىرويى اسپانداي بەرسىن دەگەن يگى تىلەك بىلدىرگىم كەلەدى.
بىرلىگىمىز ارتا ءتۇستى
تۇڭعىشباي ءال-تارازي،
قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى.
جالپى، بيىلعى جىلى تەرەڭ تاريحىمىزعا، بەرەكەلى بىرلىگىمىزگە ۇلكەن قۇرمەت كورسەتىلدى. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ تەرەڭ ساياسي شەشiمi ارقاسىندا بۇكiل ەل بولىپ اتاپ ءوتiپ جاتقان بۇل مەرەيتوي حالىقتىڭ ۇلتتىق-تاريحي ساناسىن تەرەڭدەتۋگە جانە قازاقستاندىق پاتريوتيزمدi كۇشەيتۋگە كەڭ جول اشادى دەپ ويلايمىن. وسىنى جاستاردىڭ ۇققانى دۇرىس. ال، مەرەيتوي قارساڭىندا سوعىلعان جاڭا نىساندار حالىق يگىلىگىنە قىزمەت ەتەرى ءسوزسىز.
«قازاق حاندىعى» مونۋمەنتىنىڭ اشىلۋ راسىمىندە ەلباسى ن. نازاربايەۆ ەلدىڭ بىرلىگى، ىنتىماعى تۋرالى وتە جاقسى ايتىپ كەتتى. شىنىندا، قازىرگى قازاقستان – تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىقتىڭ مەكەنى. ءبىز الەمنىڭ كوز الدىندا بىرلىكتىڭ بەسىگىنە، تاتۋلىقتىڭ تىرەگىنە اينالدىق. ءبىز بۇگىنگىدەي كۇردەلى ۋاقىتتا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياسي باتىلدىعىنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءاربىر دامۋ كەزەڭى جەتىستىكتەردىڭ، كوپۇلتتى وتانىمىزدىڭ بىرلىگى مەن تۇراقتىلىعىن نىعايتۋدىڭ جىلدارىنا اينالعانىن ايقىن سەزىنىپ وتىرمىز. سان عاسىرلار بويى قازاقستان جەرىندە ءتۇرلى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار بولدى. ياعني، باسقا تاريحي پىشىندەر مەن باسقا تاريحي كەزەڭدەردە دە ءارتۇرلى ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك قۇبىلىستار بولىپ جاتتى. قازىرگى تاڭدا ەگەمەن ەلىمىز ءوزىنىڭ سول تاريحىن ساقتاي ءبىلىپ، جاڭا داۋىردەگى بۇگىنگى زامانعا ساي، بارلىق حالىقارالىق تەتىكتەردى قالىپتاستىرىپ، ۇلكەن جاھاندىق ۇدەرىستەردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن مەملەكەتكە اينالىپ وتىر.
ەندەشە، بۇل تاعىلىمدى توي ەلدىڭ سول بىرلىگىن ودان سايىن ارتتىرىپ، ورتاق ىسكە جۇمىلدىرا ءتۇستى دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى.
ءبىز بابالار اماناتىن ساقتاي بىلدىك
 جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ،
گرەك-ريم كۇرەسىنەن ماسكەۋ وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى.
بابالارىمىز وسىنشاما كەڭ جەردى بىزگە جانقيارلىق باتىرلىقپەن ميراس ەتىپ قالدىردى. داۋىلپاز داۋىرلەردىڭ توعىسىندا سان الۋان تار جول تايعاق كەشۋلەردى باستان وتكەرسەك تە، ەلدىگىمىزدى ساقتاپ قالعانىمىز ۇلكەن ابىروي. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ كەڭ كولەمدە تويلانۋىنا بار مۇمكىندىكتى جاساعان ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا العىسىمىز شەكسىز. ءبىز باتىر بابالاردىڭ اماناتىن ساقتاي ءبىلىپ، وسىناۋ سايىن دالانى بولاشاق ۇرپاققا تابىستاۋىمىز قاجەت.
تاعى ءبىر ايتارىم، قازاق ەلىنىڭ، ۇلتىنىڭ باي تاريحىن مەكتەپ وقۋلىقتارىنا مولىنان ەنگىزۋ كەرەك. سول ارقىلى جاس ۇرپاق ساق پەن عۇننىڭ جالعاسى بولعان جۇرتىمىزدىڭ تاريحىن كەڭىنەن تاني تۇسەدى. بولاشاق – جاستاردىڭ قولىندا عوي. تالاي تراگەديانى دا، درامانى دا، قۋانىشتى ساتتەردى دە باس­تان وتكەرگەن بابالارىمىزدىڭ سوقپاققا تولى جولىن وقىپ وسكەن ۇل ءارقاشان نامىسشىل بولادى. ودان بولەك جاستارىمىز سپورتقا بەيىم، ءۇيىر بولسا ەكەن دەيمىن. ۇلى دالا ۇلاندارىنىڭ، تۇلعالارىنىڭ سەنىمىن اقتاپ، تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ كوك تۋىن كوكتە جەلبىرەتكەنگە نە جەتسىن!؟ بۇل دا ءبىزدىڭ ۇلت رەتىندەگى ۇلىقتىعىمىزدى ايشىقتاي تۇسپەيدى مە؟ ەندەشە، اينالايىن، جاستار، ەلدىڭ ناعىز پاتريوتتارى، سەرگەك ويلى ازاماتتارى بولىڭدار. مەنىڭ اق تىلەگىم وسى.
ماڭگىلىك ەل مۇراتى تاماشا سيپاتتالدى
ءجۇرسىن ەرمان،
ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ حالىقارالىق وداعىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى.
جىل باسىنان بەرى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە ايتىسپەن اتاپ كەلە جاتىرمىز. سونىڭ قورىتىندىسى رەتىندە الامان ايتىستى تاراز قالاسىندا وتكىزۋدەمىز. بۇل ايتىستىڭ حالىقارالىق مارتەبەسى بار. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن بيىلعى جىلدىڭ ۇزدىك شىققان ايتىس اقىندارىمەن قاتار جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى مەن موڭعولياداعى قانداستارىمىزدىڭ اراسىنان ەكى اقىن كەلىپ قاتىسىپ جاتىر. سوناۋ ساق، عۇن، ءۇيسىن مەملەكەتتەرىنىڭ، كەشەگى التىن وردانىڭ جالعاسىمىز دەسەك، سونى بۇگىنگى جاستار ءبىلۋى ءۇشىن، جاستارىمىزدىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ ماقساتىندا ارقالى ايتىس­پەن، ايشىقتى ان-جىرمەن اقىندارىمىز وسىنداي ەڭبەك ءسىڭىرىپ، شابىت قاناتىندا شالقىدى. ولار تۇڭعيىق تاريحىمىزدى، بابالاردىڭ ەلدىگىن، قابانبايداي قايسار باتىرلاردىڭ ەرلىگىن، ءاز تاۋكە، ابىلايداي حاندارىمىزدىڭ ايبىنى مەن دانالىعىن جىرعا قوستى. الامان ايتىستا جىر مارجانى شاشىلدى. ورەن جۇيرىك ايتىسكەرلەرىمىز ولەڭ نوسەرىن تۇيدەكتەتىپ، كوسىلە شاپتى. وتكەن مەن بۇگىن، جارقىن بولاشاق ولەڭنىڭ كەلىستى ورنەگىمەن جارقىراي كورىندى. ءسويتىپ، ەلباسىمىز ايقىنداعان ماڭگىلىك ەل مۇراتى تاماشا سيپاتتالدى.
ءبىز قازاقستاننىڭ بۇگىنگى ۇجىمدىق كەلبەتىن وسى ايتىس ونەرى ارقىلى بەينەلەۋدەمىز دەپ ويلايمىن. ءارى بۇل الامان قازاق حاندىعى تويىنا تورقالى تارتۋى­مىز بولىپ وتىرعانى دا كوڭىلىمىزگە توق.
بۇل توي استانادان باستالدى
نيكولاي زايسيەۆ، 
شىعىس قازاقستان وبلىستىق ساۋلەت-ەتنوگرافيالىق جانە تابيعي-لاندشافتتىق مۇراجاي-قورىعىنىڭ ديرەكتورى.
مەنىڭ كەۋدەمدى تاۋەلسىز ەلىمىزگە، مەم­لە­كەتىمىزدىڭ باي­تاق تاريحىنا دەگەن ماقتانىش سەزىمى كەرنەيدى. ەڭ باسىسى، عاسىرلار بويى قانداي قيىن كەزەڭدەرگە تاپ بولسا دا ەلىمىز ءوزىنىڭ نەگىزگى مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت – قازاق حالقىنىڭ ءتىلى مەن ءدىلىن، ءسالت-داستۇرى مەن ادەت-عۇرپىن، مادەنيەتىن ساقتاپ قالا الدى. ۇلتتىق قۇندىلىقتار – كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ وزەگى. ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ جان-دۇنيەسىندە، وي-ساناسىندا، جۇرەگىندە وسىنداي وتانشىل سەزىم بار دەپ ويلايمىن. استانا قالاسىندا وتكەن سالتاناتتى شاراعا قاتىسۋشىلاردىڭ بارشاسى وسى ءبىر قاسيەتتى سەزىمدى شىنايى سەزىنگەنىن بايقاۋعا بولادى.
مەن قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى شاراعا شىعىس قازاقستان ءوڭىرىنىڭ دەلەگاسياسى قۇرامىندا قاتىستىم. ءبىز ەلوردا تورىندە شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اتىنان اقشاڭقان كيىز ۇيلەر تىگىپ، قۇندى تاريحي جادىگەرلەردىڭ ءتۇپنۇسقاسى مەن ەلىمىزدەگى بىردەن-بىر تابيعي-لاندشافتتى ساياباق پەن ەتنواۋىل بويىنشا كورمە ۇيىمداستىردىق. كورمەنى تاماشالاۋشىلار ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن تاريحي جادىگەرلەر مەن قولونەر بۇيىمدارى اراسىنان اسقاق التاي جەرىنەن جەتكەن جادىگەرلەرگە ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تانىتتى. بۇل دا وسىناۋ مەرەيلى مەرەكەدە ءبىزدىڭ شوقتىعىمىزدى بيىكتەتتى. ءوڭىرىمىزدىڭ اۋداندارىنان بارعان ونەرپازدار كونسەرتتىك الاڭدار مەن گالا-كونسەرتتە ءوز شەبەرلىكتەرىن پاش ەتتى. اسىرەسە، جارما اۋدانىنىڭ ونەرپازدارى ەرەكشە كوزگە ءتۇستى.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن سالتاناتتى جيىندا ازەربايجان، قىرعىزستان، تۇركيا جانە تۇرىكمەنستان ەلدەرى باسشىلارى مەن جوعارى لاۋازىمدى وكىلدەرىنىڭ مارتەبەلى مەيمان بولۋى قازاق ەلى مەن ونىڭ باي تاريحىنا، ۇرپاق جادىندا جاتتالۋى ءۇشىن وتكىزىپ وتىرعان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىنا دەگەن ۇلكەن قۇرمەتى مەن ءىلتيپاتى دەپ قابىلدادىم.
بابالار ارمانى، ۇلت ماقساتى ورىندالدى
عاني قاراسايەۆ، 
دەرەكتانۋ، تاريحناما جانە وتان تاريحى ءبولىمىنىڭ باستىعى، 
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
ەلباسى ن.ءا.نازار­بايەۆتىڭ استانا قالا­سىندا وتكەن قازاق حان­دىعىنىڭ 550 جىل­دىعىنا ارنالعان سالتاناتتى جينالىستا جاساعان بايانداماسىندا “ماڭگىلىك ەل” بولۋعا بەت العان بۇگىنگى حالقىنىڭ بارشا تاريحىنا تالداۋ جاسالدى. ۇلتىمىزدىڭ بىرنەشە مىڭ جىلدىق وتكەن مەرزىمىندەگى قازىرگى ۇرپاعى ۇلگى تۇتار، ساباق الار كەزەڭدەرىن سارالادى.
كەڭ-بايتاق قازىرگى قازاق دالاسىندا ءومىر ءسۇرىپ، دامىعان تىكەلەي ارعى بابالارىمىز نەگىزدەگەن، سول ۋاقىتتاعى الەمدىك دامۋدا شەشۋشى ورىندارى بولعان ۇلى مەملەكەتتىك بىرلەستىكتەردىڭ وتاندىق جانە الەمدىك تاريحتاعى العان ورنىنا باعا بەردى.
ەلباسى بايانداماسىنىڭ نەگىزگى مازمۇنى قازىرگى قازاق­ستان­دىقتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە جاس ۇر­­پاقتىڭ وسىنداي بابالار تا­ري­حىن ءبىلۋ ارقىلى ونىڭ ەرلىك­كە تولى بەتتەرىنە ماقتانىپ، وكىنىش­ءتى كەزەڭدەرىنەن ساباق الۋعا شاقىرۋى­مەن ەرەكشەلەندى.
سونىڭ ىشىندە اسىرەسە، جوعا­رى­داعى اتالعان ۇلى مەملەكەتتەردىڭ زاڭدى مۇراگەرى، تۋرا وسىدان 550 جىل بۇرىن ومىرگە كەلگەن قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلىپ، دامۋىنىڭ تاريحي زاڭدىلىعى جان-جاقتى بايان­دالدى. جاڭا مەملەكەتتىڭ تەر­ري­تورياسىن نەگىزدەۋ، ونىڭ قۋات­تى­لىعىن ارتتىرۋداعى، دەربەس­تىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى قازاق حان­دارى­نىڭ قىزمەتتەرىنە تالداۋ بەرىلدى.
وسىلارمەن قاتار بەلگىلى مەرزىمدە قۋاتتى جۇرتقا اينالعان حاندىقتىڭ السىرەۋ كەزەڭىن سيپاتتاپ، ونىڭ سەبەپتەرىن اشىپ كورسەتتى. ەركىندىگىنەن ايىرىلىپ، باسقاعا تاۋەلدىلىككە وتكەن قازاق حالقىنىڭ اۋىر تاريحىن بارشامىزدىڭ ەسىمىزگە سالدى.
ەلباسى وسى بايانداماسىندا حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى وسىنداي جاعدايدىڭ ورىن الۋىنىڭ سەبەپتەرىن اشىپ كورسەتتى. ودان ساباق الۋداعى ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزىنا توقتادى.
ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەن قازىرگى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ جە­تىستىكتەرىن سارالادى، دۇنيە­جۇزىلىك قاۋىمداستىقتىڭ بەلدى مۇشەسى رەتىندەگى جاھاندانۋ زامانىنداعى ونىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەردى ايقىندادى. قازاقستاننىڭ ەگە­مەن­دىك جىل­دار­ىنداعى كوپ­تەگەن الەمدىك تۇر­عى­داعى يگى باستا­ما­لار­دىڭ نە­گىز­دەۋشىسى بولىپ وتىر­عاندىعى ەل­با­سى­نىڭ بايانداماسىندا بارىنشا كورىنىس تاپتى.
تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ونى مەكەندەپ وتىرعان جۇزدەن استام ۇلتتاردىڭ ءوزارا تۇسىنىستىگى، تەڭدىگى، سىيلاستىعى مەن ۇعىنىستىلىعىندا ەكەندىگىن پرەزيدەنت باسا ايتىپ ءوتتى. وسى باعىتتاعى ەلىمىزدەگى اتقارىلىپ وتىرعان كەلەلى ىستەردىڭ اۋقىمى مەن ناتيجەسىنە توقتادى.
ەلباسى “ءبىزدىڭ قاسيەتتى جەرىمىزدى ىقىلىم زامانداردان ۇلى دالا دەپ، ال بابالارىمىزدى ۇلى دالانىڭ ۇرپاقتارى دەپ اتاعان. ءبىز – سولاردىڭ جالعاسىمىز، ۇلى دالانىڭ مۇراگەرلەرىمىز. وسىناۋ كەڭ-بايتاق ۇلى دالا­نىڭ كوگىندە حالقىمىزدىڭ ب ا ق جۇل­دىزى بولىپ جاڭا قازاق­ستان دۇنيەگە كەلدى. ءبىزدىڭ قازاق­ستانىمىز – ۇلى ىستەردىڭ ۇيىت­قىسى بولعان ۇلى دالا ەلى! بۇل – ءبىز­ءدىڭ تاڭداۋىمىز!” دەپ كورسەتىپ، حال­قى­مىزدىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت­تەردى اتادى.
پرەزيدەنتتىڭ وسى سالتاناتتى جيىنداعى تاريحىمىزدىڭ بارشا كەزەڭدەرىنە ارنالعان ءاربىر ءسوزى ءارقايسىمىزدىڭ بويىمىزدان تۋعان ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ونىڭ بولاشاعىنا دەگەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن ەسەلەپ تۋدىردى. ونىڭ وتكەنىنىڭ باتىرلىق كەزەڭدەرىنە ريزاشىلىعىمىزدى ارتتىردى، جىبەرگەن كەمشىلىكتەرىنە سىن كوزىمەن قاراۋدىڭ، قورىتىندى جاساي ءبىلۋدىڭ قاجەتتىگىن ۇعىندىردى. مەملەكەتىمىزدى ماڭگىلىك ەل ەتۋدەگى مىندەتتەرىمىزدى تاعى دا ءبىر ەسكە سالدى. قازىرگى ءار قازاقستاندىققا وتانىنىڭ گۇلدەنىپ، وركەندەۋى ءۇشىن تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەتىندىگىن پاش ەتتى.
ونىڭ ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا ارناعان ءار ءسوزى، اسىرەسە، بۇگىنگى جاستارعا ارنالعاندىعى ايعاق. ولاي بولسا قازىرگى جانە بولاشاق ۇرپاقتىڭ وتانىمىزدىڭ وتكەن تاريحىن جاقسى ءبىلۋى، ساباقتارىن سارالاي الۋى ولاردىڭ قازاق ەلىنىڭ بولاشاقتاعى بەرىكتىگىن قامتاماسىز ەتۋگە نەگىز بولادى دەپ ەسەپتەيمىز.

"قامشى "سىلتەيدى

دەرەككوز: ەگەمەن قازاقستان