قازاق كينوسىندا جاڭا كەزەڭ
بۇگىنگى تاڭدا وتاندىق كينەماتوگرافيا ءوز دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىنە اياق باستى. ونىڭ دالەلى – «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى جىلىنا ونداعان كوركەم فيلم، دەرەكتى جانە انيماسيالىق فيلمدەر شىعارىپ، ولار جۇرتشىلىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا يە بولۋمەن قاتار بەدەلدى حالىقارالىق سىيلىقتار الۋدا.
ەلىمىز جالپى جاھاندىق سيپات العان ەكونوميكالىق داعدارىسقا قاراماستان مادەنيەت سالاسىنا قوماقتى قارجى ءبولىپ، كەلەشەگى كەمەل دەگەن جوبالاردى قولداپ وتىر. بۇل شارالار «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنان وزەك الىپ، ورنىقتى، تابىستى مەملەكەت قۇرۋدىڭ ءبىر شارتى رەتىندە ەلىمىزدەگى بارشا ۇلىستاردى بىرىكتىرۋشى قازاق حالقىنىڭ بولمىسىن، ۇلتتىق سيپاتىن ساقتاپ، ودان ءارى نىعايتۋ مىندەتتەرىنەن تۋىنداۋدا. وسى رەتتە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ستراتەگيالىق جوسپارلارى، 5 ينستيتۋسيونالدىق رەفورما اياسىنداعى «ماڭگىلىك ەل» كەشەندى جوسپارىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا ۇلتتىق فيلمدەر ءوندىرىسىنىڭ ارنايى جوباسى ازىرلەنگەن بولاتىن. جوبا اياسىندا «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى «قازاق ەلى» كوپ سەريالى تاريحي تەلەسەريالىن ءتۇسىرۋ جۇمىستارىن قولعا الدى، بۇل كينوجوبا تەلەپروكاتقا 2017 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا شىعادى. اتالعان جوباعا وسى يدەيانىڭ اۆتورى – ق ر پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆ ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، ءفيلمنىڭ ءتۇسىرىلۋ بارىسىن ءوزى تىكەلەي قاعادالاپ وتىردى.
جالپى، ەلىمىزدىڭ ەجەلگى داۋىرلەردەن بەرگى تاريحىن باياندايتىن، قازاقستاندىق بىرتەكتىلىكتى نىعايتۋعا قىزمەت ەتەتىن فيلمدەر تاقىرىبىنىڭ اۋقىمى وتە كەڭ. بۇل كينوونىمدەر قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحي ماڭىزدى كەزەڭدەرىن قامتيدى جانە قازاقستاندىق پاتريوتتىقتى، تاريحي سانانى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا تۋعان دۇنيەلەر ەكەندىگىمەن دە ەرەكشە. جوبانىڭ العاشقى تۋىندىسى، تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا تۇساۋى كەسىلگەن «الماس قىلىش» ءفيلمى – «قازاق ەلى» كينوسەريالىنىڭ كينونۇسقاسى. ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى تۇسىرگەن بۇل فيلم ەلىمىزدەگى ءىرى الەۋمەتتىك-مادەني قۇبىلىسقا اينالدى. بۇگىنگى كۇنى بۇل تۋىندى كورەرمەندەر تاراپىنان جوعارى باعالانۋدا.
كينوستۋديا قىزمەتىنىڭ جاڭا كەزەڭىندە تاريحي جانرعا ايرىقشا نازار اۋدارىپ، وسى باعىتتاعى كينوونىمدەرگە باسىمدىق بەرۋى تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىر-قاسيەتىن ۇعىنۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. ويتكەنى، بۇل فيلمدەردە قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ قالاي پايدا بولعانى جانە اتا-بابامىزدىڭ ازاتتىق جولىنداعى جانكەشتى كۇرەسى بەينەلەنەدى. اسىرەسە، تاريحي مالىمەتتەردى نەگىزىنەن كينولاردان، تەلەتۋىندىلاردان الاتىن جاستار ءۇشىن بۇل فيلمدەر اسا قاجەت. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي يدەيالىق قۋاتى زور كينولاردىڭ تاريحي سانانى تاربيەلەۋدە، ۇلتتىق رۋحتى كوتەرۋدە ماڭىزى زور.
«الماس قىلىش» ءفيلمى جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنىڭ جەلىسىمەن تۇسىرىلە وتىرىپ، بەدەلدى تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنگەن. «كوشپەندىلەر» ءفيلمىنىڭ تاجىريبەسىن بارىنشا ۇتىمدى پايدالانعان شىعارماشىلىق توپ ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە ساپالى تۋىندى دۇنيەگە كەلدى. ءفيلمنىڭ سەنارييىن جازعان تيمۋر جاقسىلىقوۆ، سماعۇل ەلۋباي پەن رۇستەم ادىراشيەۆ تاريحي تۇلعالاردى ءىرى ۋاقيعالار اۋقىمىندا ايشىقتى كورسەتە بىلگەن.
قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ جىلناماسىندا ەرەكشە كەزەڭ سانالاتىن حV عاسىرداعى تاريحي ۋاقيعالار بارىسىندا جاڭا مەملەكەت ساياسي ساحناعا شىقتى. تاريحتى تۇلعالار جاسايدى – جانىبەك پەن كەرەي باستاعان قاۋىم الەمگە قازاق حاندىعى، قازاق مەملەكەتى كەلگەنىن پاش ەتتى. ەرلىككە تولى داۋىردە ءومىر سۇرگەن قاھارمان تۇلعالارىمىزدىڭ قيان-كەسكى كۇرەسىنىڭ ماقسات-مۇراتى بىرەۋ-اق، ول – ۇلت بولىپ ۇيىسۋ، ەركىن ەل بولۋ. وسىلايشا، ەل باستاعان حاندار مەن قول باستاعان باتىرلاردىڭ، ولاردى قوستاعان بۇكىل قازاقتىڭ ارمانى ءبىر ارناعا توعىسىپ، قازاق حاندىعى شاڭىراق كوتەردى. اتىراۋ مەن التاي، الاتاۋ مەن ارقا اراسىنداعى ۇلانعايىر دالا جۇرتى كوشپەندىلەردىڭ التىن بەسىگىن ءبىر مەملەكەتكە اينالدىردى. كەيىنگى ۇرپاقتارىنا ماڭگىلىك ميراس ەتىپ قالدىردى. سول بابالاردان قالعان مەملەكەتتىلىكتى باياندى ەتۋ – بۇگىنگى «ماڭگىلىك ەلدى» مۇعدار تۇتقان قازاقستاندىقتاردىڭ دا اسىل مۇراتى.
«الماس قىلىش» ءفيلمى كورەرمەنگە اسا تانىس ەمەس جاڭا، تالانتتى ەسىمدەردى اشىپ بەردى. فيلمدەگى باستى ءرول – كەرەي حاندى قايرات كەمالوۆ، قاسىم سۇلتاندى مەيىرعات امانگەلدين، شاھمۇحامەدتى نيازبەك شايسۇلتانوۆ، جاھانبيكەنى ءمادينا ەسمانوۆا سومداعان. كينو ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، اكتەرلار تاريحي تۇلعالاردىڭ رولدەرىن تاماشا الىپ شىققان.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى «قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىن كوتەرەتىن تۋىندى» دەپ باعالاعان فيلمدە شىعارماشىلىق توپ قازاقتىڭ تۇڭعىش قايراتكەرلەرىن مەملەكەتشىل، حالىقشىل، كەمەڭگەر تۇلعا رەتىندە كورسەتە بىلگەن. بۇل دا اتالعان تۋىندىنىڭ ءبىر جەتىستىگى. جالپى، كينوستۋديا جانىنان قۇرىلعان ساراپشىلىق كەڭەس قۇرامىنداعى دۋلات يسابەكوۆ، ءاسانالى ءاشىموۆ، سماعۇل ەلۋباي، ساتىبالدى نارىمبەتوۆ ءتارىزدى تانىمال رەجيسسەرلەر مەن پروديۋسەرلەر، كينودراماتۋرگتەر، جازۋشىلار، قوعام قايراتكەرلەرى قازاقستاندىق اۋديتوريانىڭ مۇددەسىنە ساي فيلم ءتۇسىرۋ مىندەتىنىڭ ۇدەسىنەن شىعۋدى ماقسات تۇتادى. سونىڭ ناتيجەسىندە سوڭعى بىرنەشە جىلدا «قازاقفيلم» تاريحي تۋىندىلاردىڭ تۇتاس ءبىر شوعىرىن كورەرمەنگە سىيعا تارتتى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، كورەرمەندەر تاراپىنان ۇلتتىق كينوعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ وسۋىنە ىقپال ەتۋدە. سونىمەن قاتار، ايتۋلى مامانداردىڭ اقىل-كەڭەستەرىن ەسكەرۋ كينوتۋىندىلاردىڭ ەكراندىق عۇمىرىنىڭ ۇزاق بولۋىنىڭ دا كەپىلى بولماق.
وسى رەتتە قازاقستاندىق مادەنيەت سالاسىنىڭ باسشىلىعى ۇلتتىق مادەني مۇرامىزدى، رۋحاني قۇندىلىقتاردى زامانعا ساي جاڭعىرتىپ، حالىققا ۇسىنۋدا باستاماشىلدىق تانىتىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەتۋ ورىندى. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن، ناقتىراق ايتساق، مينيستر ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلىنىڭ تىكەلەي كەڭەسشىلىك ەتۋىمەن تۇسىرىلگەن «قازاق ەلى» انيماسيالىق ءفيلمى كورەرمەننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.
«تاك سلوجيليس زۆەزدى» كينوەپوپەيانى، «دەشتى-قىپشاق: قۇپيا بەلگىلەر» دەرەكتى ءفيلمى، «امانات» تاريحي كوركەم ءفيلمى، «16 قىز» كومەديالىق ءفيلمى، «اناعا اپارار جول» (باس پروديۋسەرى ءاليا نازاربايەۆا) تاريحي دراماسى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تۇسىندا الماتىدا قۇرىلعان قازاق پولكىنىڭ ەرلىگىن پاش ەتكەن «28 پانفيلوۆشىلار» ءفيلمى ىسپەتتى تۋىندىلار دا وتكەن جىلى كورەرمەن اۋديتورياسىنا جول تارتىپ، كوپشىلىكتىڭ كوزايىمىنا اينالىپ جاتىر. ويتكەنى بۇل كوركەم كارتينالار شىن شەبەرلەردىڭ قولىنان وتكەن، حالقىمىزدىڭ «تار جول تايعاق كەشكەن» تاعدىرىنان سىر شەرتەتىن دۇنيەلەر. «اماناتتا» ايگىلى قازاق تاريحشىسى ەرمۇحان بەكماحانوۆتىڭ تۇلعاسى سومدالسا، «اناعا اپارار جول» اتا جۇرتىنان اۋعان ەلدىڭ بوزداعى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسىپ، ودان قۋدالاۋعا ىلىگىپ، تاعدىردىڭ تەپەرىشىن كورۋدەي-اق كورگەنى سونشا، جازىقسىز تەمىر تورعا قامالىپ، اقىر سوڭىندا تۋعان ەلىمەن، عازيز اناسىمەن، سۇيگەن جارىمەن تابىسقان اڭسارلى ساتپەن ءتامامدالادى. فيلم قازاق رۋحىنىڭ اسقاقتىعىنا ارنالعان ءان ىسپەتتى بيىك نوتادا شىرقالعان. ۇزدىكسىز جالعاسقان وقيعالارى ۇستەمەلەنگەن سايىن شيرىعا تۇسەتىن فيلم ءسوز جوق ءساتتى دۇنيە بولىپ شىققان. سونداي ءساتتى دۇنيەنىڭ ءبىرى – «28 پانفيلوۆشىلار» دەر ەدىك. وسى كۇنى وتكەن-كەتكەندى جوققا شىعارىپ، تەرىس باققان الدەكىمدەر «پانفيلوۆشالاردىڭ» ەرلىگىن تارك ەتۋدە. ولارعا سالساڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا ەرلىك كورسەتكەن جالعىز حالىق – ورىس حالقى بولىپ ەسەپتەلەدى. اسسا سلاۆيان تەكتەستەر عانا. ءبىراق، زامانا شىندىعى ۇمىتىلىپ كەتپەيدى. ول جادىمىزدا جاڭعىرىپ كوركەمدىك ويدىڭ كەڭىستىگىندە ءومىر سۇرەدى، جاڭا دەرەكتى قۇجاتتارمەن تولىعىپ، قۇپياسىن اشا تۇسەدى. ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينسيترىلىگى مەن رف مادەنيەت مينيسترلىگى بىرىگە وتىرىپ جەكە كينوستۋديانىڭ تۇسىرۋىنە مۇمكىندىك بەرگەن «28 پانفيلوۆشالار» قازىرگى كينو الەمىن جاۋلاپ العان جالعان «باتىرلاردان» جالىعا باستاعان كورەرمەنگە شىن ەرلىكتى ايگىلەپ بەردى. اتالعان تاريحي ءفيلمدى الدىمەن ەكى ەل باسشىسى كورىپ، ريزاشىلىقتارىن بىلدىرگەن بولاتىن.
قازاق كينوسىنىڭ قازانىن قايناتىپ، قازاق كينوسىنىڭ جاڭا كەزەڭىن قالىپتاستىرۋعا بىلەك تۇرە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن مامانداردىڭ وسى باعىتتاعى ەڭبەگى بىلتىرعى جىلى مەملەكەت تاراپىنان لايىقتى باعالاندى. اتاپ ايتساق، مادەنيەتكە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن «قازاقفيلم» اق-نىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى س.جۇباندىقوۆ، كينورەجيسسەرلەر رۇستەم ءابدىراشوۆ پەن ساتىبالدى تەكەيەۆ «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. ال، ق ر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇمامەدي ۇلى رەسەيدىڭ 2016 جىلعى «جىل ادامى» اتاندى.
قازاقستاندىق كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىققان ساپالى كينوتۋىندىلار الداعى ۋاقىتتا حالىقارالىق كينوزالدارعا جول تارتپاق.
ارايلىم مەلدەشوۆا
