نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگىن توقتاتقان كۇنى (19.03.2019) الماتى مەن استانا قالالارىندا دوللار 382 تەڭگەدەن ساتىلا باستادى. ءتىپتى  ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنان بولەك ەلدەگى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ ءوزى دوللاردىڭ باعامىن قىمباتتاتىپ جىبەردى. مىسالى، بانكسەنتركرەديت، اتفبانك، ەۆرازيالىق بانكى ءبىر دوللاردى   381 تەنگەگە ساتتى.

19 ناۋرىز كۇنى پرەزيدەنت وكىلەتتىلىگىن توقتاتاتىنىن مالىمدەگەننەن  كەيىن تەڭگەنىڭ قۇنى وسىلايشا 8-9 تەڭگەگە دەيىن تومەندەدى. ءتىپتى كەيبىر ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىندا دوللار ساتىلماي «دەفيسيت» بولا ءتۇستى.  ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى ەربولات دوسايەۆ بولسا، «بۇل قالىپتى جاعداي» دەپ حالىقتى «اجيوتاج» تۋدىرماۋعا شاقىردى.

 دەگەنمەن ەلدەگى ءبىرقاتار ەكونوميست-ساراپشىلار الداعى ۋاقىتتا «ەلدەگى ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنا قاتىستى زاڭدى كۇشەيتۋ كەرەكتىگىن العا تارتىپ وتىر.

ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى ياعني ۆاليۋتا الىپساتارلارى اركەزدە دە «اجيوتاج» تۋدىرۋعا ىقپال ەتەدى.

«بىزدەگى ۆاليۋتا الىپساتارلارى ءقازىر ۆاليۋتا باعامىن وزگەرتۋ ارقىلى نارىقتا اجەپتاۋىر پايدا تاۋىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان بۇل ارادا سولقىلداقتىق تانىتپاي ۇلتتىق بانك ۆاليۋتا الىپساتارلارىنا تالاپ قويا ءبىلۋ كەرەك. بىزدە قور بيرجاسىندا دوللار ءبىر بولەك باعاممەن ساتىلادى. ۇلتتىق بانك ءوزى باعامىن بەكىتەدى. زاڭ بويىنشا ۆاليۋتا الىپساتارلارى ۇلتتىق بانك بەلگىلەگەن باعامعا ەكى تەڭگە عانا ۇستەمە قوسۋعا قۇقى بار. ال بىزدە كەيبىر ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى بۇل زاڭعا باعىنباي جاتادى. رەسەي ءرۋبلىنىڭ تومەندەۋىنە ناق وسى ۆاليۋتا  الىپساتارلارى دا قوسا ىقپال ەتىپ وتىر. ولار ۇنەمى «اجيوتاج» تۋدىرىپ، حالىقتى دۇرلىكتىرىپ جىبەرەدى. بۇدان تەك وزدەرى عانا پايدا كورەدى. 2016  جىلدىڭ قاڭتار ايىندا تەڭگە  قۇلدىراپ، ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 393 تەڭگە بولعان ساتتەر بولدى. سول كەزدە ۆاليۋتا الىپساتارلارى اينالىمداعى دوللاردى كوبەيتىپ جىبەردى دە، ۇلتتىق بانك ونى ساتىپ الا بەردى. وسىدان بارىپ دوللاردىڭ اينالىستاعى كولەمى ارتىپ تەڭگە السىرەگەن بولاتىن. قالاي دەسەك تە ءقازىر تەڭگەگە ۆاليۋتا الىپساتارلارىنا باقىلاۋ قويا ءبىلۋ كەرەك. 1992 جىلى اقش-تا «قارالى بەيسەنبى» ورىن الدى عوي. سول كەزدە اقش-تاعى ۆاليۋتا الىپساتارلارى بيرجاداعى اكسيالاردىڭ قۇنىن ءتۇسىرىپ جىبەرىپ، اقش ءبىر كۇندە 25 ملرد دوللار شىعىن كورگەن بولاتىن. بۇل قازىرشە ەسەپتەگەندە 320 ملرد دوللار. سوندىقتان بىزگە بولاشاقتا «ۆاليۋتا الىپساتارلارىنا قاتىستى زاڭدى دا كۇشەيتىپ، مەملەكەتتىك باقىلاۋدى رەتتەپ وتىرعان دۇرىس»،- دەيدى ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا.

اسىرەسە ءبىز ءۇشىن ءقاۋىپتىسى «بانكتەرگە باعىنبايتىن زاڭدى تۇلعالاردىڭ ەنشىسىندەگى ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى» دەيدى مامان.

«وسى بانكتەردىڭ قۇرامىنا ەنبەيتىن زاڭدى تۇلعالاردىڭ ەنشىسىندەگى ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنا باقىلاۋدى كۇشەيتكەن ءجون. بۇعان قاتىستى زاڭعا ارنايى وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ قاجەت ولاي ەتپەسەك تەڭگەگە قىسىم بولا بەرەدى. مۇناي باعاسى ءبىر. ۆاليۋتا الىپساتارلارى ءبىر، الەمدىك ەكونوميكالىق احۋالدار جان-جاقتان قىسقان كەزدە كۇيرەپ كەتەمىز. 2019 جىلى الەم ەكونوميكاسىن جاقسى بولجامدار كۇتىپ تۇرعان جوق. سوندىقتان بۇل ارادا ىشكى نارىقتاعى وسىنداي جايتتاردى رەتتەپ العاننىڭ ارتىقتىعى بولمايدى»،-دەيدى ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا.

ەكونوميست-ساراپشىنىڭ  ايتۋىنشا، ءقازىر قولىندا اقشاسى بار حالىقتىڭ باسىم بولىگى قارجىسىن شەتەلدىك ۆاليۋتادا جيناعاندى ءجون كورەدى. «دوللار وسەدى» دەگەن سىبىس ەستىلسە بىردەن ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىندا كەزەككە تۇراتىنداردىڭ قاراسى كوبەيەدى. «سوندىقتان بۇل ارادا زاڭدى قاتايتقاننىڭ ارتىعى جوق» دەيدى مامان.

«اسىرەسە الماتى حالقى «دوللار وسەدى» دەسە دۇرلىگىپ كەتەدى. 2017 جىلى ەلدە رۋبل، ەۆرو، دوللاردى ساتىپ العانداردىڭ سانى كۇرت وسكەن. ءتىپتى ءقازىر تەڭگەمەن نەسيە الىپ ونى دوللارعا اينالدىرىپ دەپوزيتكە سالىپ جاتقان تانىستارىم دا بار. مىنە، وسىنداي ءساتتى ۆاليۋتا الىپساتارلارى ۇنەمى ۇتىمدى پايدالانادى. ءقازىر دوللار، ەۆرو، رۋبل باعامىن جوعارى، تومەن كوتەرىپ «ويناۋ» ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىنلارىنا ءتيىمدى بولىپ تۇر. سوڭعى بەس جىلدا ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى حالىقتان دوللار مەن ەۆرونى ارزانعا ساتىپ الىپ، ونى قىمباتقا قايتا ساتۋدىڭ ارەكەتتەرىن ابدەن مەڭگەردى. ساتۋ مەن ساتىپ الۋ باعامدارىنىڭ اراسىندا اراقاشىقتىق بارشىلىق. مىسالى، سىزدەن ۆاليۋتا ايىرباستاعاندا ولار دوللاردى 377-تەڭگەدەن ساتىپ السا، وزدەرى قايتارا ساتقاندا 382 تەڭگەگە ساتادى. ايىرماشىق بار ما، بار. دامىعان ەلدەردە مۇنداي ايىرماشىلىققا ايىپپۇل سالىنادى. ال بىزدە ونداي تالاپ جوق. سوندىقتان ولارعا تالاپتى توتەسىنەن قوياتىن كەزەڭ جەتتى»،-دەيدى توعجان شاياحمەتوۆا.

ءسويتىپ، مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا بىزدەگى ۆاليۋتا الىپساتارلارىنا ناقتى تالاپ قوياتىن كەزەڭ جەتتى. «ولاي ەتپەسەك، ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى تىم ەركىنسىپ كەتتى. مىنە، پرەزيدەنت وكىلەتتىلىن توقتاتقان كۇنى دوللار توڭىرەگىندە اجيوتاجدىڭ تۋىنداۋىنا وسى زاڭنىڭ سولقىلداعى اسەر ەتتى. ول ەشقانداي نەگىز جوق بولسا دا، ءبىرقاتار ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى مەن جەكە ماقساتىن كوزدەگەن  ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر تەڭگەنى 8 تەڭگەگە السىرەتىپ ءبىرقاتار پايدا تاۋىپ الدى. ەندى ۇلتتىق بانك ولاردى زاڭ تۇرعىسىندا جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ كەرەك.  سوندىقتان بۇل ارادا ەڭ الدىمەن زاڭدى نىقتاپ العان ءجون» دەيدى ماماندار.

قارلىعاش زارىققان قىزى