سوڭعى بىرنەشە جىل ىشىندە قازاقستاندىق ب ا ق ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارىندا ىشكى وزىندىك ساياسي تۇسىندىرمەگە يە بولدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلدان اسقان كولەمىندەگى حالىقارالىق اقپارات تاراتۋ قۇرىلىمى مەن ەلىمىزدەگى بىرىزدىلىككە ءتۇسۋى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.
بۇرىندارى ءبىزدىڭ ەلدە حالىقارالىق جاڭالىقتارعا اسا ءمان بەرىلە بەرمەيتىن، بۇگىنگى تاڭداعى تەحنوكراتتىق قوعام سۇرانىسى «جاھان جاڭالىقتارىنان» حاباردار بولعىسى كەلەدى. ادامزات ەش ۋاقىتتا ومىردە، پلانەتامىزدا بولىپ جاتكان وقيعالاردان، جاڭالىقتاردان قۇر قالماۋى ءتيىس. بۇل ءومىر تۋدىرىپ وتىرعان قاجەتتىلىك. سوندىقتان الەمدە وسى عاسىردىڭ باسىندا حابار جانرلارىنىڭ بەرىلۋى ەكى ەسە وسپەك. ال سپۋتنيكتىك جانە كابەلدىك تەليەۆيدەنيە ارقىلى حابار جانرىن بەرۋ ەندى 5-6 جىلدىڭ ىشىندە 30 ەسە ۇلعايادى دەپ ەسەپتەلەدى.
بۇگىنگى «جاھاندانعان» قوعامدا بولىپ جاتقان ۇلكەن وزگەرىستەر جۋرناليستيكا دا زاماناۋي كوزقاراس، جاڭاشا وي مەن الەمدىك ارەناعا شىعۋ دەڭگەيىن ويلاۋعا ماجبۇرلەيدى. وسى تۇستا قازاقستان الەمدىك اقپارات نارىعىنا ىلەسە الىپ جاتىر دەيتىن بولساق، وسى 17 ملن تۇرعىنى بار قازاقستاننان تاۋەلسىزدىككە دەيىن دە، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن دە «حالىقارالىق» ارەناعا تانىمال بولىپ جۇرگەن قازاق ءتىلدى ءبىر كاسىبي «حالىقارالىق» ءجۋرناليستىڭ شىعا الماۋى نەدە؟
بىزدە ساياساتتانۋشى، حالىقارالىق-جۋرناليست، تەلەكوممەنتاتورلاردىڭ كادر «اشتىعىنا» ۇشىراۋى سالدارىنان اۋديتوريا قازاق تىلىندە «حالىقارالىق» جاڭالىقتاردى الۋدىڭ شەكتەلگەن «ۆاككۋمىندا» ءومىر سۇرەدى.
وسى راكۋرستا قازاقستاندىق ب ا ق جاعدايىن الار بولساق، جانامالى تۇردە وزبەكستان، تاجىكستان، قىرعىزستان، موڭعوليا باق-تارىنىڭ سيپاتىنا تۋرا كەلەمىز. ماسەلە نەدە؟ – جەدەل تۇردە مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ قاراجاتىن كۆاليفيكاسيالانعان حالىقارالىق –جۋرناليستەردى دايىنداۋعا ءبولدىرۋ كەرەك پە؟ نەمەسە بۇرىنعى وداقتاس مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى اقپارات كوزدەرىن قولجەتىمدى ەتۋى ءتيىس پە؟ ماسەلەنىڭ ءمانىسى، ۇكىمەت شەنەۋنىكتەرىنىڭ جۋرناليست ماتەريالدارىنان قاۋىپتەنۋى نەمەسە «حالىقارالىق» دەڭگەيدەگى اقپاراتتاردى اۋديتوريانىڭ قاجەت ەتپەۋى بولۋى دا مۇمكىن..
وسى ماسەلەگە بۇگىنگى جۋرناليستيكانىڭ ىشىندە جۇرگەن، ءبىر –ەكى جاس ءجۋرناليستىڭ پىكىرىن سۇراعان ەدىك، ونىڭ ءبىرى حالىقارالىق «ازاتتىق» راديوسىنىڭ ءجۋرناليسى رۋسلان مەدەلبەك.
– قالاي ويلايسىز، نەگە بىزدە حالىقارالىق جۋرناليستەر وتە از، ونىڭ سەبەبى نەدە ؟
– حالىقارالىق جۋرناليست دەپ ورتا ازيا مەن قازاقستان اراسىندا ىستەيتىن نەمەسە شەت ەلدەرمەن بايلانىسىپ جۇرگەن جۋرناليستەردى ايتۋعا بولادى. مەن ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن ءجۋرناليستىڭ ءبارى حالىقارالىق بولىپ ەسەپتەلەدى. قازاق تىلدىلەردەن عالىم بوقاشتى ايتپاسام، ناقتى ءقازىر ەشكىم جوق. ەندى «بولاشاقپەن» ءبىتىرىپ كەلگەن جاستار اراسىندا شىقپاسا. بىزدە حالىقارالىق جۋرناليستەر ستاندارتى جوق. ول ءۇشىن حالىقارالىق مامانداردى دايىندايتىن ماماندار تاجىربيەلى، ۇلكەن سامميتتەر مەن حالىقارالىق جيىنداردا، وليمپيادالاردا جۇمىس ىستەگەن، تاجىربيەلى بولۋى كەرەك. سوندا عانا ءبىز حالىقارالىق جۋرناليستەردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءادىسىن ۇيرەنۋىمىزگە بولادى.
– ءسىزدىڭ شە، بۇل ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولادى؟
– بىزدە حالىقارالىق جۋرناليستيكانىڭ دامىماۋىنىڭ ءبىر سەبەبى ءبىز كەڭەستىك ستاندارتتان شىعا الماي كەلەمىز، ەكىنشى رەداكتۋرا جوق، رەيتينگ قۋىپ كەتەدى، ساراپتامالىق، وقيعانى باياندايتىن جۋرناليستيكا دا جوقتىڭ قاسى، بىزدە ءوزىنىڭ ويىن قىستىرۋ، سەنساسيا قۋۋ، داۋعا اينالدىرۋ باسىم. شەت ەلدە ناقتىلىق بار، ولاردا وتباسىمەن وقيتىن گازەتى « New York Times» بولسا، ۇساق- تۇيەك مەترودا وقيتىن گازەتتەرى بولەك. بىزدە حالىقارالىق جۋرناليستەردى دايىنداۋ ەندى-ەندى قولعا الىنىپ جاتىر، اقپاراتتىڭ كوبى رەسەيدىڭ كوزقاراسىمەن كەلەدى. وتاندىق جۋرناليستيكادا ماسەلە كوپ، ماماندىققا تۇسەتىندەردىڭ ءوزى اقىن، جازۋشى، شىعارماشىلىق ادامدارى بولىپ كەلەدى، جۋرناليستيكادا باستى مىندەت – اقپارات تاراتۋ. وسى ەكى نارسەنى شاتاستىرماۋ كەرەك.
ىرىس امانكەلدى جۋرناليست، ۇلىبريتانيانىڭ شەففيلدا ۋنيۆەرسيتەتىندە «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن وقىعان جۋرناليست
– نەگە بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن الەمگە تانىمال حالىقارالىق جۋرناليست مامان جوق؟
– ەڭ الدىمەن، "الەمدىك ارەنادا تانىمال جۋرناليست” تىركەسىنىڭ سۋبەكتيۆتى ۇعىم ەكەندىگىن ەسكەرگەن ابزال، ياعني جۋرناليستيكا سفەراسىندا تورتكۇل دۇنيەگە ەسىمى ايان تۇلعالار كىم دەگەن ساۋالعا تۋرا جاۋاپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. وپرا ۋينفري ەڭ الدىمەن، جۋرناليست ەمەس، توك-شوۋ جۇرگىزۋشىسى، ارياننا حافينگتون ەڭ الدىمەن جۋرناليست ەمەس، ونلاين مەديا-اگرەگاتورىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، نەمەسە دجۋليان اسسانجدىڭ ەسىمى ەڭ الدىمەن جۋرناليست ەمەس، قۇپيا مالىمەت كوزىن تاراتۋشى حالىقارالىق ۇيىمنىڭ قۇرىلتايشىسى رەتىندە ءدۇيىم جۇرتقا تانىس. الەمدە ساياساتكەر دە، ساۋداگەر دە، ينۆەستور دا، ءتىپتى جۋرناليست تە “پۋليتسەر سىيلىعىنىڭ“ مارتەبەسىن جەتە تۇسىنگەنىمەن، ونىڭ ءار جىلدا ناقتى قاي جانعا تابىستالعانىنان كوپ جاعدايدا بىلە بەرمەيدى. ياعني، بۇگىنگى كۇننىڭ كاليبرلەۋىنە سالساق، "الەمدىك ارەنادا تانىمال جۋرناليست” ول –زاڭگەر، ول – ەكونوميست، ول – كاسىپكەر، كەز-كەلگەن سالا وكىلى، قاتارداعى قاراپايىم تىلشىدەن ءبىر تابان بيىك تۇرعىزار وزگە سالادا تابىستى، وزىندىك بىرەگەي قىرلى تۇلعا. 
قازاقستاندا الەمنىڭ الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن، “اق ءۇيدىڭ باسپا ءسوز زالىنان” نەمەسە “داۋنينگ ستريتتەن” تىكەلەي حابار تاراتقان، ۇتقىر لايۆ-رەپورتاجدار ازىرلەگەن وتاندىق تىلشىلەر بار. بۇل فاكت ازدىق ەتسە، بۇگىندە بۇۇ مىنبەرىنەن ءسوز العان قازاقستاندىق ستۋدەنت تە بار، ياعني حالىقارالىق ستاندارتتا حابار بەرۋدە قازاقستاندىق مەدي-ماماندار ەشكىمنەن كەم تۇسپەيدى. ال، الەمدىك تانىلۋ ۇعىمىنا كەلەتىن بولساق، مەنىڭ جەكە پىكىرىمشە، ەلىمىزدە BBC، CNN سىندى شەتەلدىك الپاۋىت باق-تىڭ ەلىمىزدە جەكە وكىلدىگى اشىلعان ۋاقىتتا وتاندىق جۋرناليستەر الەمنىڭ نازارىنا ىلىگەدى. بۇعان پراگاداعى امەريكاندىق ب ا ق – “ازاتتىق” راديوسىنىڭ قازاقستاندىق كوررەسپوندەنتتىك پۋنكتى، نەمەسە جۋىردا ەلىمىزدە اشىلعان National Geogrpahic جۋرنالى مىسال بولا الادى، سوڭعىسى ءالى ەلىمىزدەگى ءبىرقاتار تالانتتى فوتوجۋرناليستەردىڭ ەسىمىن الەم جۇرتشىلىعىنا تانىتادى دەپ ويلايمىن.
بۇگىنگى جاعدايعا كەلسەك، داعدارىستىڭ اسەرىنەن ماڭىزدى نۇكتەلەر - نيۋ-يورك، لوندون جانە ءبىرقاتار ەلدەردەگى قازاقستان اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدىگى جابىلىپ جاتىر، بۇل ارينە، وتاندىق حالىقارالىق جۋرناليستيكا ءۇشىن – كەرى پەرسپەكتيۆا. دەگەنمەن، الەمدىك ارەنادا حابار تاراتۋدا قازاقستاندىق جۋرناليستەردىڭ ۇلەسى جوقتىڭ قاسى دەگەنگە كەلىسپەيمىن.
–حالىقارالىق جۋرناليستەردى دايىنداۋدا ءبىزدىڭ وتاندىق ماماندار نەنى ەسكەرمەي جاتادى، جالپى كەمشىلىگىمىز نەدە؟
–حالىقارالىق جۋرناليست كادرىن دايارلاۋعا كەلسەك، ەڭ ماڭىزدى تۇس - بولاشاق كاسىبي مامان وسى سالادا ءوز ماقساتتارىن ايقىنداپ الۋى شارت. ياعني، وقۋ ورنىنان العان بىلىمىنەن گورى، جۋرناليستيكادا ءبىلىم الۋشىنىڭ جەكە قابىلەتتەرى مەن ءوز كاسىبىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى – شەشۋشى فاكتور بولىپ تابىلادى.
شەتەلدەگى جۋرناليستيكا مەكتەبىندە وقۋ پروسەسىندە اڭعارعانىم – حالىقارالىق جۋرناليستيكانى “ەلتانۋ” نەمەسە بەلگىلى ءبىر باق-تىڭ “تاريحى” ساباعى رەتىندە وقي بەرۋگە بولادى. بىزدەگى شەتەلدىك جۋرناليستيكانى وقىتۋ وسى تۇسىنىكتىڭ شەڭبەرىنەن اسپايدى... سونداي-اق، مىسالى ۇلىبريتانيادا ءوزىم ءبىلىم العان، حابار تاراتۋداعى حالىقارالىق ستاندارتتاردى پراكتيكالىق سيپاتتاعى دەڭگەيدە يگەرۋگە دە مۇمكىندىك بار. وسى ماقساتتا راديو نەمەسە بروادكاستينگتى تاڭداساڭىز، اعىلشىن ءتىلى دەڭگەيى جەرگىلىكتى حالىقپەن پارا-پار، وتە جوعارى بولۋى شارت، الايدا قۇندى پراكتيكالىق تاجىريبە جيناقتايتىنىڭىز ءسوزسىز.
ال، حالىقارالىق جۋرناليست كادرلەرىن دايارلايتىن وتاندىق وقۋ ورىندارى كەلەسىدەگىدەي ۇسىنىستاردى ەسكەرۋ ءتيىس دەپ پايىمدايمىن:
بىرىنشىدەن، قازاقستاندا شەتەلدىك جۋرناليستيكانىڭ نەگىزدەرى، ونىڭ ىشىندە كىرىسپە، تاريحى ءار ەلدەردەگى ەرەكشەلىگى تۋرالى اقپارات بەرەتىن وقۋ قۇرالدارى بار. الايدا، الەمدىك ستاندارتتا حابار بەرۋدىڭ وزىندىك ەرەجەلەرى (ونىڭ ىشىندە باتىستىق)، شارتتارىمەن تانىستىراتىن، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، شەتەلدىك جۋرناليستيكانىڭ پراكتيكالىق سيپاتتارىنا باۋليتىن وقۋ ماتەريالدارى جوقتىڭ قاسى. وسى كەمشىلىك تۇزەلۋى شارت.
ەكىنشىدەن، حالىقارالىق جۋرناليستيكا – ول الەمدىك ءتىل يگەرۋ، الەم جۇرتىنىڭ ورتاق تىلىندە سويلەۋ، ياعني، بۇل تاقىرىپتاعى ءدارىستى دە ءار تىلدە ءبىلىم الۋ تەك پايداسىن اكەلمەك. ءتىل بىلگەنىڭىز، وزگە تىلدەگى كىتاپتاردان، اقپارات كوزدەرىنەن ءبىلىم الۋعا، جاڭا تەندەنسيالارعا جول اشادى.
ۇشىنشىدەن، شەتەلدىك جۋرناليستيكا مەكتەپتەرىنىڭ تاعى ءبىر ەرەك تۇسى – ول “نەتۆوركينگ”، ياعني پراكتيك مامانداردىڭ ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا شەبەرلىك سىنىپتارى ۇدايى ورىن الادى، بۇل – ستۋدەنتتەر ءۇشىن جاي عانا كەڭەس الۋ ەمەس، سول مامانمەن بايلانىس ورناتىپ، جۇمىسقا ورنالاسۋدىڭ تاپتىرماس مۇمكىندىگى.
ىشكى، سىرتقى ساياسي اقپاراتتاردى بەرۋى ءۇشىن جۋرناليست ايماقتىق جاعدايدى جاقسى بىلەتىن، پروسەسس تاريحىمەن تەرەڭىنەن تانىس، فۋندامەنتالدى ءبىلىمدى مامان بولماسا، ءجۇردىم-باردىم قاراپ، ماتەريال جازا سالۋ ءتىل بىلەتىن ادام اتقارا بەرەتىن قىزمەت ەمەس. وسى تۇستا وتاندىق باق-تاعى حالىقارالىق ءجۋرناليستىڭ بولماۋ سەبەبى ايقىن كورىنەدى. ءبىزدىڭ وتاندىق جۋرناليستيكا دا حالىقارالىق اقپاراتتاردىڭ ءۇستىرتىن بەرىلۋىنەن بولەك، حالىقارالىق دەڭگەيدە ساۋاتتى اقپارات جازاتىن قازاق ءتىلدى ءجۋرناليستىڭ جوققا تەڭدىگىن بايقادىق. زەرتتەۋ بارىسىندا وتاندىق حالىقارالىق جۋرناليستيكاداعى كەمشىلىكتەردى ىزدەۋگە تىرىستىم، ولاردىڭ ەڭ ماڭىزدىسى مىنالار:
مامان تاپشىلىعى. ەلىمىزدە جۋرناليستەردى دايىندايتىن رەسمي 18 قۇرىلىمدى (ەلىمىزدىڭ جوو-لارىنداعى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرى مەن كافەدرالارىن) قوسقاندا، جىل سايىن 2000 مامان دايارلانادى، ءبىراق ەلىمىزدەگى رەداكسيالاردىڭ كوپشىلىگى حالىقارالىق جۋرناليستكە كەلگەندە «كادرلىق اشتىققا» ۇشىراعان. بۇل ورىس ءتىلدى جانە قازاق ءتىلدى باق-تارعا، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق باسپاسوزگە دە قاتىستى ماسەلە. بۇل سالاداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى نارىق سۇرانىسىنا دايىن ەمەس، وقۋ باعدارلاماسى جاڭارتىلماعان (ءتىپتى كۋرس اتاۋلارى قۇجات تۇرىندە سۇرانىسقا ساي بولعانمەن، ولاردىڭ ىشىندەگى اقپاراتى سىن كوتەرمەيدى). سالدارىنان جىل سايىنعى جۋرناليستەرگە دەگەن سۇرانىستى (3000—5000) ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تولىقتاي قاناعاتتاندىرا المايدى. تاجىريبەلىك تۇرعىدان بارلىق ب ا ق سالاسىندا بىتىرۋشىلەردىڭ دەڭگەيى تومەن.
داۋ ترانسفورماسياسى. حالىقارالىق تاقىرىپتى مەدياداعى توپيك رەتىندە قاراستىرساق، بىرنەشە ماڭىزدى تەندەنسيالاردىڭ قاتارىن اتاپ وتۋگە بولادى. بىزدەگى ترانسفورماسيا كەلبەتى ورىس پەن قازاقتىڭ، نەمەسە قازاق پەن ۇيعىردىڭ، تۇرىكتىڭ اراسىنداعى ۇلتارالىق لاتەنتتى داۋمەن شەكتەلىپ قالىپ جاتادى. وسى ارقىلى ب ا ق ءوزىنىڭ سايتتارىنا رەيتينگ جينايدى، اۋديتوريانىڭ سۇرانىسى دا وسى.
حالىقارالىق جاڭالىقتاردى بەرەتىن ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلدى باق-تارعا شولۋ جاساپ شىقتىق، سولاردىڭ ىشىندە كاسىبيلىك، جەدەلدىلىك، ناقتىلىق پەن بەيتاراپتىلىق تالاپتارى تۇرعىسىنان ساۋاتتى جاڭالىق بەرەتىن ءنومىرى ءبىرىنشى سايت «ازاتتىق راديوسىنا» تيەسىلى ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. سەبەبى، مۇندا وتاندىق باسقا ارنالارداعىداي كۇندەلىكتى جاڭالىقتار ىشىنە حالىقارالىق جاڭالىقتار رەتىندە بىر-ەكى سيۋجەتتى نەمەسە جارتى بەت ماتەريالدى توعىتا سالۋ جوق. ارنايى ايدرلار مەن باعدارلامالار بار. ماسەلەن، «جاھان جاڭالىقتارى» مەن «ەۋرازيا وداعىنان» وزىڭىزگە كەرەك جەر ءجۇزى جاڭالىقتارىن قازاق تىلىندە، ساۋاتتى وقي الاسىز.
ەكىنشى ورىندا «24.kz» ارناسىنىڭ «شەت ەلدىك ب ا ق: شولۋ جانە تالداۋ» باعدارلاماسى. باعدارلاما ەفيرگە كۇن سايىن شىعادى، ۋاقىتى 5 مينۋت، اتى ايتىپ تۇرعانداي شەت ەلدىك ب ا ق اگەنتتىكتەرىندە جاريالانىپ جاتقان مەتاريالداردىڭ وزەكتىسىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ، شاعىن شولۋ جاسايدى، ءبىر شولۋدا كەمىندە ەكى-ۇش تاقىرىپ تالدانادى. بۇل ارنا «Zero» رەيتينگ كورسەتكىشىندە ءبىر ايلىق كورسەتكىشتە 50ء-شى بولىپ ورنالاسىپ تۇر، سايتتاعى وقىرماندار سانى وسى باعدارلاماعا ورتا ەسەپپەن كۇنىنە 150 ادامدى قۇرايدى.
ۇلتتىق ارناعا كەلەر بولساق، وندا شەتەل جاڭالىقتارىنا ارنالعان ناقتى ايدار نەمەسە باعدارلاما جوق، «اپتا.kz» ساراپتامالىق باعدارلاماسىندا جاھاندا اپتا ىشىندە بولعان جاڭالىقتارعا توقتالىپ، كەمىندە ءبىر سيۋجەت بەرىلەدى. «حابار»، «كتك»، «31 ارنالاردا» جاڭالىقتار ىشىندە الەم جاڭالىقتارى جايلى تابيعي ءىرى اپاتتار، ساياسي وقيعالار جايلى عانا سيۋجەتتەر جەلىسىن كەزدەستىرۋگە بولادى، «ەۋرازيا ءبىرىنشى ارناسىندا» جۋرناليست ايميرا شاۋكەنتايەۆانىڭ جۇرگىزۋىمەن «اناليتيكا» باعدارلاماسى ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەدى، وندا ەلىمىزدە جانە الەمدە بولعان سوڭعى جاڭالىقتارعا ءجۋرناليستىڭ جەكە كوزقاراسىمەن باعا بەرىلەدى.
«تاڭ» تەلەارناسىندا حالىقارالىق جاڭالىقتارعا كۇنىنە كەمىندە ءبىر سيۋجەت ارنالادى. وندا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە بولىپ جاتقان ساياسي وقيعالاردى «BBC»، «CNN»، «سينحۋا» سىندى ءىرى اگەنتتىكتەرگە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، حالىقارالىق جۋرناليست زارينا فايزۋللينا قازاق جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارىپ بەرىپ وتىرادى. باسپاسوزدەن قازاق سايتتارىنىڭ ىشىندە كوشباسىندا تۇرعان «نۇر.كز»، «Bag.kz»، «Shyn.kz»، «قامشى پورتالى»، «اباي.كز»، «ۇلت.كز»، «نامىس.كز»، «ەگەمەن قازاقستان»، «Zaman»، «الاش ايناسى»، «ايقىن»، «جاس الاش»، «زامان قازاقستان»، «بولاشاق»، «زاڭ» گازەتى، «انا ءتىلى»، «تۇركىستان» سىندى kz دومەنىندەگى سايتتار مەن پورتالدار، رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋرنالدار دا حالىقارالىق جاڭالىقتارى «الەم جاڭالىقتارى» دەگەن ايدارمەن بەرىلەدى.
گازەت-پورتالدار دا، باسپا ءسوز دە الەمدە بولىپ جاتقان دوللار باعامىنا قاتىستى، ۋكرايناداعى «مايدان»، «قاراباق» سوعىسى، «اراب كوكتەمى» سيريا مەن اۋعانستان، «پاريج تەراكتىسى» سىندى جەر جۇزىندە سوڭعى جىلدارى بولعان وقيعالارعا قاتىستى ماتەريالداردى ءجيى كەزدەستىرۋگە بولادى. ءبىراق، وسى جاڭالىقتاردىڭ بارشاسى دەرلىك جىكتەلىپ، جۇيەلى تۇردە تالدانىپ، وقيعا ورنىنان فوتو سۋرەتتەر بەرىلىپ، تەلەارنالاردا رەپورتاجدار جۇرگىزىلگەن تولىققاندى ماتەريال ەمەس. دەمەك، قازاقستان الەم جاڭالىقتارىن سىلتەمەلەر جانە رەسەي مەن باتىس جۋرناليستەرىنىڭ كوزقاراسىندا بەرىپ وتىر.
بەلگىلى جۋرناليست قاسىم امانجول ۇلى - ۋكرايناداعى جاعدايدى ءوز كوزىمەن كورىپ، تاۋەلسىز اقپارات جيناۋعا تىرىسىپ قايتقان قازاق ءتىلدى ەكى ءجۋرناليستىڭ ءبىرى، ەكىنشىسى «تريبۋنا» گازەتىنىڭ رەداكتورى - جانبولات ماماي.
"Qazaq News اپتا" ساراپتامالىق باعدارلاماسىنىڭ ۋكرايناعا ارنالعان شىعارىلىمىن جۋرناليست بىلاي دەپ باستايدى: «وكىنىشكە وراي، ءبىز «دايىن اسقا تىك قاسىق» بولىپ ۇيرەندىك. الەمدە قانشاما قىم-قۋىت وقيعالار بولىپ جاتىر. ازاتتىق ءۇشىن، ازاماتتىق قۇقىق ءۇشىن، جەر ءۇشىن، سۋ ءۇشىن، ءدىني نانىم-سەنىم ءۇشىن دۇنيە دۇربەلەڭگە ءتۇسىپ، كۇرەسىپ جانتالاسۋدا. ال، ءبىز سول كۇرەستەردىڭ بارلىعىن دەرلىك وزگە ەلدەردىڭ ۇسىنۋىمەن، وزگە ەلدەردىڭ قورىتىپ، ساراپتاۋىمەن قابىلداپ جاتىرمىز. مۇنىڭ مەملەكەت ءۇشىن، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز ءۇشىن توندىرەر قاتەرى زور. سول سەبەپتى دە ءوز تاراپىمىزدان ءۇن قاتۋ ماقساتىمەن ۋكرايناعا باردىق، كوردىك، تۇسىردىك!».
ءبىر ەسكەرەتىن جايت، ءوز تاراپىنان بيلىك حالىقارالىق ماسەلەلەر تۋرالى اقپاراتتارىن وتاندىق باق-تا دەربەس تاراتۋدى قولعا الىپ، ولاردى ءتيىستى اقپاراتتارمەن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس. ولاردى دايىنداۋ ءۇشىن جۇيەلى جۇمىس قۇرىلىمى كەرەك، سىرتقى ىستەر جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قىزىعۋشىلىعى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. مۇندا – ەكونوميكا ينستيتۋتى، شىعىستانۋ، تاريح پەن ەتنولوگيا فاكۋلتەتتەرى ماماندارىنىڭ بىلىمدىلىگى دە ءرول وينايدى. رەسپۋليكالىق تۆ « حالىقارالىق پانوراما» سياقتى جوعارى رەيتينگتى، ساپالى باعدارلاما اشۋدى قولعا الۋى كەرەك.
سەبەبى، وقىرمان اۋديتورياسى ساياساتكەر مەن دەپۋتتاتىڭ سۇحباتى، 3-4 بەتىك رف سايتتارىنان اۋدارىلعان اقپاراتتارعا قاناعاتتانىپ وتىرعان كەزدە حالىقارالىق ءجۋرناليستىڭ كادر تاپشىلىعىن شەشۋ وڭاي ماسەلە بولمايدى.
ءازىربايجانداعى حاديدجا يسمايلوۆا، رەسەيدەن ۆلاديمير پوزنەر، يۋليا ساۆچەنكو، وزبەكستاندىق مۇحاممەد بەكجان سىندى جۋرناليستەر ارامىزدان شىقپاي جاتسا، وندا كىنا تىكەلەي بيلىكتە بولار. كەڭەستىك كەزەڭدە كورشىلەس تۇركى ەلدەرىمەن تەلەحابار الماسۋلار بولىپ تۇراتىن. ءقازىر ونداي الماسۋلار جوق. ورتاق تەلەارنا قاجەت. تۇركى تىلدەس جۋرناليستەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى بولسا، بىزدەگى مەديا الەمدىك اقپاراتتى قازاق تىلىندە ساۋاتتى بەرە الاتىن دەڭگەيگە جەتەر ەدى.
سالالىق جۋرناليستيكانىڭ قولعا الىنباي جاتقاندىعىنىڭ ءبىر كەمشىن تۇسى وسىندايدا بايقالادى. بىزدەگى «ديلەتانت» قوعامدا جۋرناليستيكا حالىقارالىق ارەنا تۇرماق، ءوز ىشىمىزدە ءانشى مەن ازىلكەشتىڭ دەڭگەيىنەن اسپاي تۇر.
ىشكى ساياسات ۆەكتورىنىڭ اۋىسۋى پوستكەڭەستىك ەلدەر ءۇشىن الەمدىك تەندەنسياداعى اقپاراتتىق دەفيسيت، ديكتورلاردىڭ قوس تىلدىلىگى، اۋديتوريا سۇرانىسىنىڭ ساپاسىزدىعىنا الىپ كەلدى. ب ا ق قۇرالدارىنداعى اناليزدىك كونتەنت پەن ونىڭ كونسەنتراسياسىنىڭ ازايۋى عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىقتارىندا عانا كەرى زاردابىن بىلدىرەدى. الەۋمەت بولسا ىشكى جانە ايماقتىق، الەمدىك ساياساتتى تالقىلاۋدان جاساندى تۇردە ايىرىلىپ بارادى.
ءماجبۇرلى تۇردە پايدا بولىپ وتىرعان اقپاراتتىق ۆاككۋمنان شىعۋ ءۇشىن سىرتقى – ەكونوميكا مۇمكىندىكتەرى مەن مەملەكەت وتاندىق وقۋلىقتار مەن عالىمدارعا سەنىم ءبىلدىرىپ، ولاردىڭ جالپى تاريح، مادەنيەتتتانۋ، ەكونوميكا، ساياساتتانۋ، قۇقىقتانۋ، جۋرناليستيكا سالاسىندا ساپالى كادر شىعارۋىنا ءمان بەرۋىندە بولماق. حالىقارالىق عىلىمي فورۋمدار اكتيۆيزاسياسى، ىشكى ساياسات جاعداي ۇيلەسىمدىلىگى، شەت ەلدىك ارىپتەستەرمەن تاجىربيە الماسۋ، ءىرى اقپاراتتىق اگەنتتىكتەرگە جۋرناليستەر قاراجاتىن كوتەرىپ، تاجىربيە –كۋرسىنا جىبەرۋ باستى نازاردا بولۋى كەرەك.
ب ا ق حالىقتىڭ ساياسي ويلاۋىن قالىپتاستىراتىن بىردەن –ءبىر قۇرال. قازاق ءتىلدى قوعام ساۋاتتى، ءوز انا تىلىندە سۇرىپتالعان عانا ەمەس، زەرتتەلگەن، بەيتاراپ، شىنايى اقپارات پەن ونى جەتكىزەتىن ساۋاتتى حالىقارالىق ماماندار كادرىنا ءزارۋ.
قازاقستان قوعامىندا ورىن العان سەنزۋرا ءوز ىشىمىزدەگى كوپ ساياسي وقيعالاردى اشىق ايتقىزبايدى، كوپشىلىككە تولىق جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. ال، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى اقپاراتتى ساۋاتتى، دۇرىس جەتكىزۋگە ايتارلىقتاي كەدەرگى جوق. وسى تۇرعىدا قازاق ءتىلدى جۋرناليستەردىڭ حالىقارالىق وقيعالارعا ناقتى كوزقاراسى، تۇجىرىمى، وزىندىك ۇستانىمدارى بولۋى ءتيىس. جۋرناليستەر حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى كوپىر ىسپەتتىمىز، دەمەك ول قىزمەتىمىزدى ادال اتقارۋ ماماندىققا دەگەن قۇرمەتتىڭ بەلگىسى.
ايجان باقداۋلەت
