– ءبىر ولەڭىڭىزدە «قار كوڭiل بەرسەڭ جەتەدi ماعان، جاراتقان» دەگەن جولدار بار. جاراتقان سىزگە «قام كوڭىلدى» دە اياماعان سياقتى... نەگە مۇڭلى جازاسىز؟
– وسى سۇراق ماعان وتە ءجيى قويىلادى. مۇڭلى ولەڭ جازايىنشى دەپ جازبايمىن عوي. ءتىپتى ەڭ العاشقى ولەڭىم جازىلعان كەزدە، «ولەڭ مەنىڭ ومىردەگى سىڭارىم بولادى، اقىن بولامىن» دەپ ويلاماعان ەدىم.
«ولەڭ جازام دەگەن كىم بار،
جازدىردى
ءومىر ءوزى وڭمەنىمنەن تەپكىلەپ»، – دەپ گۇلنار سالىقباي ايتقانداي، مەنى اقىن ەتكەن مۇڭلى تاعدىرىم شىعار. ال مۇڭدى قولدان جاسامايمىن. جۇرەگىمدە نە بار، سونى جازامىن. كەيدە ماعان ولەڭ دەگەن ءبىر تىلسىم كۇش سياقتى كورىنەدى. وسىلاي جازايىنشى دەپ ويلاساڭ دا، قاعازعا تۇسكەندە مۇلدە باسقاشا بولىپ شىعادى. «قالامعا قۇيىلعان ءتاڭىردىڭ جولدارىن» اق قاعازعا كوشىرۋشى عانامىن. شابىت دەگەن ەنەرگيا دەپ تۇسىنەم. ءتىپتى ادام جانىنىڭ ءوزى دە ەنەرگيا عوي.
– سوزىڭىزگە قاراپ مىنا زاماندى «زار زامان» دەگىم كەلىپ وتىر...
– ولاي دەي المايمىن. ءاربىر مۇڭلى ولەڭىم جۇرەگىمنەن ءۇزىلىپ تۇسكەن ساعىنىش تامشىلارى عوي. ءاربىر ادام – جەكە ءبىر الەم. بۇل مۇڭ زاماننىڭ ەمەس، تەك مەنىڭ الەمىمنىڭ مۇڭى شىعار.
– "زار زامان" دەيتىنىمىز، كوپتەگەن وقىرماندار قازىرگى اقىنداردى "جىلاۋىق"، "پەسسيميست" دەپ قابىلدايدى؟ بۇعان نە دەيسىز؟
– مەن ولەڭدى بىرەۋ ءۇشىن، بىرەۋگە ۇناسىن دەپ جازبايمىن. "ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا، ولەڭ دەگەن تۋلايدى قايشىلىقتا" دەيدى عوي. ولەڭ – مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ جازباسى، كوڭىلىمنىڭ كۇندەلىگى. ەگەر مەنىڭ جازعان ءبىر شۋماعىم بىرەۋدىڭ جۇرەگىندەگىسىن ءدوپ باسىپ جاتسا، جىلاۋىق ولەڭنىڭ دە كەرەك بولعانى شىعار.
– ءبىزدىڭ قاتار دەپ كىمدەردى اتايسىز؟
– باقىتگۇل باباش، الماس تەمىرباي، باۋىرجان قاراعىز ۇلى، ەرلان ءجۇنىس، اقبەرەن ەلگەزەك، قالقامان سارين، اسىلزات ارىستانبەك، دينارا مالىكوۆا، ءتوقتارالى تاڭجارىق، ت.ب.
– بۇل قاتار نەسىمەن ەرەكشەلەنەدى؟
– ەرلان مەن اقبەرەننىڭ ولەڭدەرىنەن تەرەڭدىكتى، باۋىرجاننىڭ ولەڭدەرىنەن ادەمى ليريكانى، اسىلزاتتىڭ ولەڭدەرىنەن باتىلدىقتى، باقىتگۇلدىڭ ولەڭدەرىنەن مولدىرلىكتى كورەم. الماستىڭ ولەڭدەرىن وقىعاندا سەزىمنىڭ ءوزىن اقىلعا جەڭدىرە بىلەتىن قاسيەتتى بايقايمىن. قاتارلاستارىمنىڭ ءارقايسىسىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن ءوز قولتاڭبالارى بار.
– "اتتەگەن-ايىن" ايتپايسىز با قاتارىڭىزدىڭ؟
– مەن سىنشى ەمەسپىن عوي. دەگەنمەن كەيبىر اقىندارىمىزدىڭ ەل تۇسىنبەيتىن ولەڭدەرى بار. تەرەڭ جازام دەپ تۇسىنىكسىزدىككە ۇرىنىپ جاتادى.
– بىر-بىرلەرىڭىزدىڭ وي يىرىمدەرىڭىزدى، ءسوز ورامدارىڭىزدى قايتالاپ قالاتىن تۇستارىڭىز جوق پا؟
– كەيدە ءوز جولدارىڭدى، ۇيكاستارىڭدى وزگەنىڭ ولەڭىنەن كەزدەستىرىپ قالاتىن كەزدەر دە بولادى...
– مىسالى...
– «مۋزارت»توبىنىڭ ورىنداۋىنداعى "مۇمكىن ەمەس" ءانىنىڭ ءسوزىن سەن جازدىڭ با؟» دەپ سۇرايتىندار كوپ مەنەن. وقىرماندارىمنىڭ بۇل سۇراقتى قويۋىندا نەگىز بار. ول ءاننىڭ ءسوزىن جازعان مەن ەمەسپىن، نازگۇل بەردىقوجا جازعان. ءبىراق سول ءاننىڭ قايىرماسىندا مەنىڭ 3-4 جولىم جۇرگەنى راس. كەيبىرەۋلەر بۇل جولداردى مەن ۇرلادى دەپ ويلايدى. اننەن ۇرلايتىنداي ءسوزى بىتكەن سورلى اقىن ەمەس شىعارمىن.
«قايدان بiراق...
كورمەسسiڭ... بۇل ءتۇن ەگەس –
مازامدى الدى مازاقتاپ سىلقىم ەلەس.
كۇپ-كۇرەڭ كۇندەرiمدi جايناتپاق بوپ
كۇلiپ كەلەم... (الايدا كۇلكiم ەمەس)
...مۇمكiن ەمەس...» – دەپ اياقتالاتىن ولەڭىم 2005 جىلى جازىلىپ، سول جىلى «ادەبيەت ايدىنى» گازەتىنە، 2006 جىلى «قازاق ادەبيەتى» مەن «جالىندا» جارىق كورگەن بولاتىن. ءان جارىققا شىققان سوڭ، نازگۇل بەردىقوجاعا ارنايى حابارلسىپ، مەنىڭ ولەڭ جولدارىمدى رۇقساتسىز پايدالانعانىڭ ءۇشىن ەكى اي ىشىندە باسپا ءسوز بەتىندە كەشىرىم سۇرا دەدىم. ودان بەرى التى اي ءوتتى...
– سىزدەگى "سالماعىن ولشەر مە ەدى ساعىنىش كولەمىنىڭ…" دەگەن تىركەس ت.ايبەرگەنوۆتى ەسكە تۇسىرەدى نەمەسە "اۋىستى دوڭگەلەنىپ، اينالدى ۇرشىق كۇنىم"-دەگى "ۇرشىق" باۋىرجان جاقىپتى قايتالاۋ دەپ ويلامايسىز با، جوق الدە بۇل زاڭدىلىق پا؟
– شىنىمدى ايتسام، مەن ولەڭ جاتتاي المايتىن اداممىن. تولەگەن ايبەرگەنوۆتە ونداي جول بار ەكەنىن بايقاماپپىن. باۋىرجان جاقىپتىڭ كەيبىر ولەندەرىن وقىعانىم بولماسا، شىعارماشىلىعىمەن تولىق تانىس ەمەسپىن. مۇمكىن، ءبىر ادامنىڭ باسىنا كەلگەن وي ەكىنشى ادامنىڭ دا باسىنا كەلۋى مۇمكىن عوي. اسىرەسە، ساعىنىش ءاربىر جاندا بولادى ەمەس پە.
– سىزدە «قۋانىشى قوينىنا سىيماعان" ولەڭ بار ما وسى، كەزدەسە مە؟
– جوق، قۋانعان كەزىمدە كوپپەن بىرگە بولامىن. ال ولەڭ جالعىزدىقتا جازىلادى عوي. ولەڭدەرىمە قاراپ، ءومىرىنىڭ ءبارى مۇڭنان تۇرادى نەمەسە ءومىرى كوڭىلدەنە المايتىن، كۇلمەيتىن بىرەۋ دەپ ويلاماڭىز. مەن دە اداممىن. قۋانام، كۇلەم. ال ولەڭ مۇڭايعان كەزدەرىمدە تۋادى. ولەڭ جازىپ وتىرعان ساتىمدە عانا اقىنمىن، قالعان كەزدە مەن دە ەكى اياقتى پەندەمىن.
– ءومىرى "جالعىزدىقپەن" قولداسىپ ءوتىپ كەتەم دەپ قورىقپايسىز با؟
– قورىقپايمىن. ەشتەڭەدەن قورىقپايمىن.
– قۇدايدان دا قورىقپايسىز با؟
– ءيا، قورىقپايمىن. ويتكەنى مەن جاراتۋشى اللانى شىن جۇرەگىممەن سۇيەمىن. ويلاپ قاراڭىزشى، ەگەر ءبىز بىرەۋگە قورىققاننان باعىنىشتى بولساق، ونى جاقسى كورە الامىز با؟ ال سۇيسەك، جاقسى كورسەك، ونىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ءۇشىن ايتقانىنا كونەمىز، باعىنىشتى بولامىز.
– ەڭ العاشقى «مىناۋ ولەڭ ەكەن عوي» دەپ تانىعان شۋماقتارىڭىز ەسىڭىزدە مە؟
– العاشقى جازعاندارىمدى جاريالاعىم كەلمەيدى.
– سوڭعى كەزدەرى ءان سوزدەرىن جازىپ ءجۇرسىز. بۇل ءومىر تالابى ما، جوق، كوڭىل قالاۋى ما؟
– ءومىر تالابى دەپ ايتاتىنداي، ءان سوزدەرىن جازعانىم ءۇشىن اقشا الىپ جاتقان جوقپىن. ۇناتقان اندەرگە عانا جازامىن. كەيدە حابارىمىز ءۇزىلىپ قالعان سۇيگەنىمە داۋىسىمدى وسىلاي جەتكىزگىم كەلەدى. ءان بولسا، ول ەستىر دەپ ۇمىتتەنەم.
جالپى، انگە ءسوز جازۋ وتە قيىن. اۋەن جۇرەگىڭنەن ءوتۋى كەرەك الدىمەن. جاقىندا ءلاززات جانامانوۆانىڭ، قاراعاندىلىق امانگەلدى تاستەمىر، ەرقانات كەڭەسبەكوۆتىڭ اندەرىنە ولەڭ جازىپ بەردىم. ەكى ولەڭىمە ينديرا ەلۋبايەۆا ءان جازدى. بىرەۋى «جۇباتشى» دەگەن اتپەن جارىققا شىقتى. قۇداي قالاسا، جاقىن ارادا باسقا اندەر دە حالىققا جول تارتاتىن شىعار.
– ءان ءسوزى اقىنداردىڭ قالام قۋاتىن السىرەتەدى دەيتىن تۇسىنىك بار... بۇعان نە ايتاسىز؟ جەڭىل جازۋعا ادەتتەنىپ كەتپەيسىز بە؟
– ءقازىر بىزدەگى كوپ اندەردە پوەزيا جوق. تىڭداۋشىنىڭ تالعامىن بيىكتەتۋ ءۇشىن ءان ماتىندەرىن كىم كورىنگەن ەمەس، اقىندار جازۋ كەرەك. مىسالى، قاتارلاستارىمنان قالقامان اعا، رينات زايىتوۆ ءسوزىن جازعان اندەردى ءسۇيسىنىپ تىڭدايمىز.
– تاپسىرىس بەرسە، جازاسىز با ءان ءسوزىن؟
– اۋەن ۇناپ جاتسا، مىندەتتى تۇردە.
– ءسىز ءسوزىن جازعان «جۇرەك نازى» ءانى ەل اۋزىندا ءجۇر. ءان اۋەنىنىڭ اۆتورى روزا ءالقوجا ونەردەگى ارىپتەسىڭىز بە، جوق، ومىردەگى دوسىڭىز با؟
– ونەردەگى دە، ومىردەگى دە دوسىم. الماتىدا جۇرگەن كەزىمدە روزا ەكەۋمىز مەدەۋ جاققا ءجيى باراتىنبىز. ۇزاق اڭگىمەلەسەتىنبىز. الاتاۋدان جىراقتا ءجۇرىپ، سول ساتتەردى، تاۋدى، اسىرەسە، روزانى ساعىنام. انەۋكۇنى تەلەفون ارقىلى سويلەسكەنىمىزدە «سەن جوقسىڭ، مەدەۋگە جالعىز باردىم» دەيدى.
– «جۇرەك نازى» قالاي تۋدى؟
– ءبىر كۇنى روزانىڭ ۇيىنە قوناققا باردىم. ەرتەسى مەنى جەتكىزىپ تاستاماققا شىققان روزا ءدال ءۇيدىڭ جانىنا جەتكەندە كولىكتى توقتاتپاستان مەدەۋگە تارتتى. ادەتتە ول مەدەۋگە بارا سالىپ، كىشكەنتاي بالاشا وزەندى جاعالاپ جۇگىرەتىن. ءبىراق بۇل جولى ونداي بولعان جوق. ءوزىم ءتۇسىپ، وزەنگە بەتتەدىم. ءبىراز اينالىپ كەلسەم، ول ىڭىلداپ بىردەڭە جازىپ وتىر ەكەن. مەنىمەن سويلەسەتىن ىڭعاي تانىتپادى. ءان جازىپ وتىرعانىن سەزدىم دە، قايتادان وزەنگە تارتتىم. اينالىپ كەلسەم، جاڭا اۋەن جارىققا شىعىپتى. «ءسوزىن ءقازىر جازاسىڭ» دەدى. بىزبەن بىرگە جۇرگەن باۋىرىن قالاعا اپارىپ سالدىق تا، قايتا مەدەۋگە كەلدىك. سول جەردە ءسوزى جازىلدى. انمەن بىرگە تۋعان كەيبىر جولداردى قالدىردىق. «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس» دەگەندەي، ءاربىر شۋماعىن اقىلداسىپ وتىرىپ جازدىق. ءاننىڭ باس-اياعى ىڭعايلانا سالا، روزا ءوزىنىڭ جاقىن دوسى، بەلگىلى جۋرناليست ەرجان بايتىلەسكە جانە جاراس سارسەككە تەلەفون ارقىلى ورىنداپ بەردى. كەيىن ورالحان بوكەيدىڭ «جىلىمىق» اڭگىمەسىنىڭ نەگىزىندە بەينەكليپ ءتۇسىرىلدى.
– بۇل ءاننىڭ كەيىپكەرى كىم؟
– بۇرىنعى ماحابباتىمدى ويلاپ وتىرىپ جازدىم. ول ادام ءبىراق ومىردە جوق.
– قازاق پوەزياسىنىڭ جاس قارلىعاشى رەتىندە ءسىزدى نە مازالايدى؟ بۇگىنگى ادامداردىڭ پيعىلى ما؟ مەملەكەتتىڭ جاعدايى ما؟ جوق الدە ادەبيەتتىڭ بولاشاعى ما؟
– نيەت دۇرىس بولسا، ءبارى دە جاقسى بولادى. زامانعا، قوعامعا، ومىرگە وكپەلەي بەرمەي، ءاربىر ادام ءوزىنىڭ ىشىنە ۇڭىلسە دەيمىن. اللا تاعالا ءومىردى وتە ادەمى قىلىپ جاراتقان. نە نارسەنى دە اللا ادامنىڭ نيەتىنە قاراي بەرەدى عوي.
– قازاقستاننىڭ "گەندەرلىك ساياساتى" سىزگە قانشالىقتى اسەر ەتىپ ءجۇر؟
– «بايتال شاۋىپ بايگە الماس» دەيدى عوي قازاق. دەگەنمەن «قابىرعاڭمەن كەڭەس» دەگەن دە بار. ايەلدى ەركەكتىڭ قابىرعاسىنان جاراتقان دەيدى. سوندىقتان ايەل ادامنىڭ دا ساياساتقا، قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاسقانىن ءجون سانايمىن. كەيبىر عالىمداردىڭ دالەلدەۋى بويىنشا، ەر ادامنىڭ ميىنىڭ ءبىر بولىگى، ال ايەلدەردىڭ ميىنىڭ ەكى بولىگى دە جۇمىس ىستەيدى ەكەن. J
– مانساپتى بولعىڭىز كەلە مە؟
– ويلانىپ كورمەپپىن.
اڭگىمەلەسكەن: ءجانيا ابدىبەك
پىكىر قالدىرۋ